Sonuncu Fateh indd
Yüklə 12,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
627 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R Nəqşicahan meydanında adamların gözü qar- şısında bir neçə hindli, müsəlman, erməni tacir edam edildi. Fevral ayında Məşhədə gələn Nadir şah burada bir çox dövlət məmurunu verdiyi hesa- bata görə sorğu-sual etdi. Onların bəzisi ilə çox sərt danışdı… Uzun müddətli müharibələr, ölkədə baş verən xo- şagəlməz hadisələr onun əsəblərini korlamışdı. Ələl- xüsus da, ətrafındakıların riyakarlığı, nankorluğu onu çox hiddətləndirmişdi. Novruz bayramını Xorasanda qarşılayan Nadir şah türk səfiri Nazif Mustafa əfəndi ilə görüşmək üçün İraqi-Əcəmə yola düşdü. Qəzvinlə Tehran ara- sında Sovucbulaqda – Kürdan adlı yerdə düşərgə qur- du və burada sülh danışıqları aparmaq üçün İstanbul- dan gəlmiş nümayəndələri təmtəraqla qarşıladı. Daş-qaşla bəzədilmiş libasında Təxti-Tavusda əy- ləşən Şahənşahın iştirakı ilə şah sarayının əyanları və Osmanlı dövlətinin nümayəndələri arasında beş dəfə görüş keçirildi. Nazif Mustafa əfəndi məzhəb məsələsində öz döv lətinin mənfi mövqeyini inkar etmədi, amma ərazi iddiası ilə bağlı məsələnin hicri 1048-ci ildə bağlan- mış Qəsri-Şirin müqaviləsinə 1 əsasən həll olunmasını istədi. Sərhəd məsələsində Nadir şah çox israr etmədi: – Həsənəli xan, – deyə Nadir şah xitab etdi, – Na- zif Mustafa əfəndi ilə danışıqları aparmaq səlahiyyəti sənə həvalə olunur. 1 1639-cu ildə. 628 S O N U N C U FAT E H Nadir şahın xoşməramlı mövqe nümayiş etdirməsi nəticəsində Rusiyanın iştirakı olmadan iki tərəf ara- sında sülh müqaviləsi bağlandı və bu müqavilə bir ay sonra Bağdad valisi Əhməd paşa tərəfindən imzalan- dıqdan sonra qüvvəyə mindi 1 . Nadir şah müqavilənin təsdiqlənmiş mətnini müşaviri olmuş yaxın dostu Mustafa xan, tarixçisi Mirzə Mehdi və Osmanlı səfiri ilə birlikdə İstanbula yolladı. Onlar, həmçinin, Nadir şahın Osmanlı sulta- nına hədiyyə kimi göndərdiyi Omman mirvarisi ilə bəzədilmiş qızıl taxt, «fili-rəqqasi» və başqa qiymətli əşyalar da apardılar 2 . İstanbula çatan kimi Nazif Mustafa əfəndi Nadir şahın məktubunu Osmanlı sultanına təqdim etdi. Məktubda Nadir şah, Səfəvilərin müxtəlif vaxtlar- da bağlanmış müqavilələrlə Osmanlı dövlətinə güzəştə getdiyi torpaqlardan əl çəkdiyini bəyan edirdi. Nadir şah məktubunu bu fikirlə tamamlayırdı: «…Bahar cənnətinin xaqanı Dördüncü Sultan Mu- rad xanın zamanında bağlanmış barışa əsaslanaraq, bu işə həmin yolla əncam verilməsinə və onun yerinə yetirilməsinə ümid bəsləyir və Nadir şah dövlətini ayrı bilməyib, işlərin elə qayda ilə getməsini istəyirik ki, inşallah-təala, iki dövlət və iki həzrətin sələfləri ilə xələfləri arasındakı dostluq ilə birlik bu dünyada öz möhkəmliyini saxlasın. …Buna görə o həzrətin istədiklərini imzalayıb, xilafət sarayının guşənişinlərinin nəzərimizə çatdır- 1 4 sentyabr 1746-cı ildə. 2 1747-ci ilin əvvəlində. 629 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R dıqları sülhnaməni ən gözəl surətdə qəbul etdik və Lətif Əfəndini 1 razı halda mürəxxəs buyurduq. Sə- daqətin «Sad»ı, ülfətin «Lam»ı və məhəbbətin «Ha»sı bəni-Adəmin qəlblərindəki lövhələrə təqdir qələmi ilə nəqş olunduğu kimi, inşallah-təala, bu sülh də bü- tün aləmə yayılsın, qələm və lövhə naxışları ilə tarixə həmişəlik salınsın!». Ərəb əlifbasındakı bu hərflərin birləşməsindən «sülh» sözü əmələ gəlirdi. Müqavilənin şəxsən Nadir şah tərəfindən im- zalanmasına Sultan Mahmud ürəkdən sevindi. O, Kəsriyyəli Əhməd paşanı böyük elçi təyin edib, min nəfərə yaxın nümayəndə heyəti və çox qiymətli hədiyyələrlə İsfahana göndərdi... XƏYANƏT N adir şahın rusların iştirakı olmadan Osmanlı dövləti ilə sülh bağlaması, digər tərəfdən də Hindistanın fəthindən sonra Hind okeanına çıxması Rusiya ilə İngiltərə kimi böyük dövlətləri bərk nara- hat edirdi. Bu nəhəng hərbi dühanı aradan götürmək üçün ölkənin daxilində də düşmənləri az deyildi. Hər cür çətin vəziyyətdən çıxış yolu tapan Nadir şah nə tale- yin dönüklüyünü, nə də yaxınlarının xəyanətini ağ- lına belə gətirmirdi. Qazandığı şöhrət, fəth elədiyi ölkələrdən gətirdiyi sərvət dövlətin, ordunun təminatı 1 Əslində bir çox mənbələrdə bu ad Nazif Əfəndi kimi yazılır. 630 S O N U N C U FAT E H üçün kifayət etsə də, Şahənşah vergiləri günü-gündən artırırdı; bu isə, nəinki əhali, hətta məmurlar arasında da inamsızlığa səbəb olurdu. İş o yerə çatmışdı ki, ya- xın qohumları da Nadir şahdan giley-güzar edirdilər. Söz yox ki, Şahənşahın şəhər hakimləri də, vergi yı- ğanları da yaxşı bilirdilər ki, dövlət vergisiz yaşaya bilməz. Lakin on illərdən bəri müharibələr aparan bir ölkədə bu qədər qələbələrdən sonra öz təbəələrini ağır vergilərə məhkum etmək heç bir hökmdara başu- calığı gətirə bilməzdi. Təbrizdə, Şəkidə, Lənkəranda və Azərbaycanın digər şəhərlərində şahlıq üsuli-idarəsinə qarşı xalq ixtişaşları başladı. Astarada baş verən qiyamın alovu Gilana sıçradı. Gürcüstanda ağır vergidən narazı olan Teymuraz və oğlu İrakli də silahlı üsyan qaldırmaq istədilər. Amma sonradan Teymuraz üsyan qaldır- maqdansa, Nadir şahın hüzuruna yollanmağı üstün tutdu, çünki Şahənşahı vergiləri azaltmağa razı sala biləcəyinə ümid bəsləyirdi. 1747-ci ilin martın iyirmi biri idi. Azərbaycanda allı-güllü Novruz şənlikləri keçirilirdi. Xalqın narazı zümrələri bir araya gəlib Təbriz şəhərində üsyana qalx- dı, Sam Mirzəni Səfəvilər taxt-tacının vərəsəsi elan etdi. Novruz bayramını toy-düyün kimi keçirən təbrizlilər baharın ilk gününü Əfşarlar səltənətini devirmək üçün ən münasib gün kimi seçmişdilər. Adına pul buraxdı- ran yeni varis Səfəvi taxt-tacına yiyələnmək istəyən o biri – yalançı Sam Mirzələrdən fərqlənirdi. Sistanda baş verən böyük üsyana da səbəb verği idi. Şahənşah İsfahanda olarkən, qardaşı oğlu Əliqulu Yüklə 12,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|