See discussions, stats, and author profiles for this publication at
Yüklə 5,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Taqrizchilar: Urmonov J.J. O‗zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi Universiteti ―Iqtisodiy fanlar‖ kafedrasi boshlig‗i, iqtisodiyot fanlari doktori, professor, podpolkovnik; Mamaraximov B.E. TDIU ―Fundamental iqtisodiyot‖ kafedrasi dotsenti, iqtisodiyot fanlari nomzodi. © Mamatov A.A., Abulqosimov H.P., Mamatov S.A., Saidgaziyeva S.Sh., 2022 © O‗zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti, 2022 3 KIRISH O‗zbekiston Respublikasida bozor munosabatlarini shakllanishi davrida yangi vujudga kelayotgan strategik tavakkalchiliklar ta‘sirida iqtisodiy xavfsizlikning nazariy masalalariga qiziqish keskin o‗sib bormoqda. Xavfsizlik ushbu konteksda hayotiy faoliyatning barcha sohalaridagi o‗zgarishlarni va o‗zaro aloqadorliklarni ifodalovchi integral tavsiflovchi ko‗rsatkich sifatida baholanmoqda. Buning natijasida O‗zbekistonning iqtisodiy xavfsizligi nazariyasi fanlararo har jihatdan rivojlanib bormoqda. Davlatning iqtisodiy xavfsizligi birinchi navbatda ishlab chiqaruvchi kuchlarning holati va ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, mamlakat xo‗jaligida fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalanish ko‗lamlari, tashqi iqtisodiy aloqalar tuzilmasi bilan aniqlanadi. Shundan kelib chiqib davlatning iqtisodiy xavfsizligining moddiy asosini kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni va fuqarolarni madaniylashgan turmush tarzini ta‘minlash imkoniyatiga ega bo‗lgan ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanganligi tashkil etadi. Davlatning iqtisodiy xavfsizligi iqtisodiyotni ―rivojlanishi‖ va ―barqarorligi‖ tushunchalari bilan yaqin bog‗liq bo‗lib hisoblanadi. Milliy xo‗jalikni rivojlanishi – iqtisodiy xavfsizlikning muhim bir komponentlaridan biridir. Agar iqtisodiyot rivojlanmasa, u holda davlatning tashqi va ichki salbiy ta‘sirlarga nisbatan qarshiligi keskin kamayadi. Mamlakat milliy xo‗jaligining barqarorligi yagona tizim sifatida uning elementlarini, ular o‗rtasidagi iqtisodiy va tashkiliy aloqalarni mustahkamligini hamda ishonchliligini, tashqi va ichki bosimlarga bardosh bera olishini ifoda etadi. Shu bilan birga, mamlakatning iqtisodiy xavfsizligining asosiy omillariga: uning geografik 4 joylashuvi; tabiiy resurslar zaxirasi; sanoat va qishloq xo‗jaligi salohiyati; ijtimoiy-demografik rivojlanish darajasi va yakunida davlat boshqaruvi sifati tashkil etadi. ―O‗zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligi‖ tushunchasi mazmuni, ya‘ni davlat iqtisodiyotining muhim elementlarini majmuali qiyosiy statistik holatda ko‗rish mumkin. Ularga: inson resurslari, texnik ishlab chiqarish, texnologik, oziq- ovqat, yoqilg‗i-energetik, transport, ma‘muriy axborot va boshqa elementlardan iborat. Boshqacha aytganda, O‗zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligi – bu nafaqatgina milliy manfaatlarni himoyalanganligi, balki hokimiyat institutlari tomonidan iqtisodiyotni rivojlantirishda milliy manfaatlarni himoyalash mexanizmlarini yaratishga tayyorligi hamda ushbu sohada ko‗nikmalarga egaligi bilan ifodalanadi. Darslikda iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning nazariy va metodologik asoslari hamda iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashda davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini takomillashtirish qonuniyatlari, uning alohida uslublari va instrumentlarini qo‗llashning o‗ziga xos xususiyatlari yoritilgan. Alohida misollar, statistik va ekspert tahlillar asosida mamlakat va uning mintaqalariga tahdidlar hamda tavakkalchilik omillarini aniqlash, iqtisodiy xavfsizlikning asosiy indikatorlarini baholash va ularni tahlikali darajalari bilan mosligini baholash mumkin. O‗zbekistonda xufyona iqtisodiyotning mazmuni uni namoyon bo‗lish shakllari, korrupsiyaning mohiyati hamda vujudga kelish sabablari, unga qarshi kurash metodlari va usullari keng yoritilgan. Darslikda keltirilgan materiallarni o‗rgangandan so‗ng kursant quyidagilarni bilishi kerak: 5 iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning tamoyillari va usullari; respublika iqtisodiyoti taraqqiyotining xarakterli xususiyatlari; xufyona iqtisodiyot va korrupsiyaga qarshi kurashish yo‗llari haqida tasavvurga ega bo‗lishi ; fanning predmeti va obyekti; iqtisodiy xavfsizlik ko‗rsatkichlarini; iqtisodiy xavfsizlikka ta‘sir etadigan ichki va tashqi tahdidlarni; globallashuv jarayonlarini; iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish yo‗llarini; mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga ta‘sir etuvchi asosiy omillarning tahlilini amalga oshirish; davlatning makroiqtisodiy funksiyalari; mavjud ijtimoiy- iqtisodiy muammolar va ularni hal etish mexanizmlaridan foydalanish, bozor iqtisodiyotiga o‗tishning umumiy strategiyasini nazariy va uslubiy asoslarini bilishi hamda ulardan foydalana olishi; iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning xorij tajribasini qo‗llay olish; xufyona iqtisodiyot va korrupsiya natijasida vujudga keladigan tahdidlarning iqtisodiyotga ta‘sirini hisob-kitob qilish; aholining turmush darajasiga bevosita ta‘sir etuvchi ijtimoiy jarayonlarni bashorat qilish va zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish bo‗yicha ko‗nikmalariga ega bo‗lishi kerak . O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga 2020-yil 29-dekabrda qilgan murojaatnomasida ―Barchamiz yaxshi bilamizki, bugungi kunda butun insoniyat koronavirus pandemiyasi degan global ofatni boshidan o‗tkazmoqda. Bunday ulkan falokat jahon miqyosida so‗nggi yuz yilda ro‗y bermagan, desak, ayni haqiqatni aytgan bo‗lamiz. Oxirgi ma‘lumotlarga ko‗ra, dunyoning 191 mamlakatida 81 million kishi koronavirus bilan kasallangan. Ulardan 1 million 765 ming nafari vafot etgan. Pandemiya jahon iqtisodiyoti uchun – shunga e‘tibor bering – har oyda qariyb 400 milliard dollar miqdorida zarar 6 keltirmoqda. Bugungi kunga qadar dunyo bo‗yicha 500 millionta ish o‗rni yo‗qotilgan. Afsuski, bu ofat butun insoniyat qatori xalqimiz uchun ham kutilmagan tashvish va murakkab muammolarni keltirib chiqardi. Buxoro va Sardobada yuz bergan tabiiy va texnogen ofatlar ham el-yurtimizning irodasini yana bir bor sinovdan o‗tkazdi. Xalqimizning bukilmas irodasi, fidokorona mehnati hamda matonati, aholi va davlat organlarining birgalikdagi sa‘y-harakatlari tufayli mavjud qiyinchiliklarni mardona yengib o‗tmoqdamiz‖ 1 ,-deb ta‘kidladi. O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28- yanvardagi ―2022-2026-yillarga mo‗ljallangan Yangi O‗zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‗g‗risida‖gi PF-60-sonli Farmoniga muvofiq, tasdiqlangan Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‗sish sur‘atlarini ta‘minlash sharoitida 2022-2026-yillarga mo‗ljallangan Yangi O‗zbekistonning taraqqiyot strategiyasida quyidagi muhim ustuvor vazifalar belgilangan. Iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror yuqori o‗sish sur‘atlarini ta‘minlash orqali kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotni — 1,6 baravar va 2030-yilga borib aholi jon boshiga to‗g‗ri keladigan daromadni 4 ming AQSh dollaridan oshirish hamda «daromadi o‗rtachadan yuqori bo‗lgan davlatlar» qatoriga kirish uchun zamin yaratish: Yüklə 5,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|