zaxab s. 29 – 78; Ġbn Xaukal. Mudcam al-buldan s. 23). Dünyanın bir çox
ölkələrindən, xüsusilə Avropa və ġərq ölkələrinin bir çox Ģəhərlərindən Bərdəyə
ticarət karvanları gəlirdi. Bərdənin ticarətinin əsas dayaq nöqtələri onun məĢhur
bazarları beynəlxalq ticarət həyatında mühüm rol oynamaqla bərabər, Ģəhərlərin,
həmçinin bölgənin, inkiĢafında xüsusi rol oynayırdı (Q. Ə. Hacıyev. Bərdə
Ģəhərinin tarixi (b. e. ə. III əsr – b. e. XVIII əsri). Bakı, 2000, 320 s.).
Ərəb xilafəti parçalandıqdan sonra Qarabağ ərazisində (Yuxarı
Qarabağda) Sünik və Arsax-Xaçın knyazlıqları yarandı. Xaçın knyazlığı dövrün
narrativ və epiqrafik abidələrində “Albaniya hökmdarı” Mehranilər soyuna mənsub
olan Həsən Cəlalın dövründə (1215 – 1261) yüksək inkiĢaf mərhələsinə çatdı.
Alban memarlığının ən mühüm əsərlərindən olan Gəncəsər (Qanzasar) məbədi də
onun zamanında tikildi.
Qarabağ XII əsrin birinci rübündən Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin
tərkibinə daxil idi (Mxitar QoĢ. Alban salnaməsi. Bakı, Elm, 1993, s..250;
Bünyadov Z. M. Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136 – 1225-ci illər), Bakı, 1984,
s. 15). Belə ki, 1136-cı ildə Səlcuq sultanı Məsud Aranı iqta kimi atabəy
ġəmsəddin Eldənizə bağıĢlamıĢdı. Ġqamətgahı Qarabağda yerləĢən Eldəgiz, tezliklə
yerli əmirləri öz tərəfinə çəkdi, sultan xidmət asılılığından çıxdı, tədricən bütün
Azərbaycana yiyələndi (Mxitar QoĢ. Alban salnaməsi. Bakı, 1993, s. 250; Ал-
Хусайни. Ахбар ад-даулат ас-Селдьукиййа (Зубдат ат-таварих). Перевод З. М.
Бунядова. М., 1980, с. 144).
Qarabağ XIII əsrin əvvəllərində monqolların hücumu zamanı xeyli zərər
çəkmiĢdir, Ģəhərləri dağıdılmıĢ, əhalisi qırğına məruz qalmıĢdır (Fazlullax RaĢid
ad-Din. Göstərilən əsəri, s. 28; Киракос Ганзакетси. История, с. 167;
Azərbaycan
tarixi
üzrə qaynaqlar, s. 137 – 145).
1259-cu ildə Hülakü xanın əmri ilə monqol ordusu Arqunun baĢçılığı
altında Qarabağı tutub Hülaküləri itaətə məcbur etmiĢdir (Fazlullax RaĢid ad-Din.
Göstərilən əsəri; Пириев В. З. Об исторической географии,... с. 69; Gəncə
(tarixi oçerk), s. 22).
XIV əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycan uzun müddət Qızıl Orda ilə
Hülakülər arasında döyüĢ meydanı olmuĢdur (Piriyev V. Z. Azərbaycan Hülakülər
dövlətinin tənəzzülü dövründə. Bakı, Elm, 1978, 160 s.).
XIV əsrin sonlarında Qarsı, Tiflisi, ġəkini fəth etmiĢ Teymur Qarabağa
daxil oldu. Qarabağın da tərkibinə daxil olduğu Cəlairlər dövləti Teymurun
hücumları nəticəsində süquta uğradı. XV əsrdə Qarabağ Teymurilərlə
qaraqoyunluların müharibə meydanına çevrildi. 1408-ci ildə Azərbaycanda
Teymurilərin hakimiyyətinə son qoyuldu. 1410-cu ildə Qaraqoyunlu Azərbaycan
dövləti
yarandı. Onun tərkibinə Qarabağ, Cənubi Azərbaycan, Ərəb Ġraqı daxil
oldu (Mahmudov Y. M.
Osmanlı Türkiyəsinin xarici siyasəti və Ağqoyunlu-
Venesiya münasibətləri. Bakı, 1970).