Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov

668 

yarımfabrikatlann itkisinin əmələ gəlməsi məbləğində ayrı-ayrı briqadaların iştirak 

payını  müəyyən  etməyə  imkan  verir  ki,  bu  da  son  nəticəyə  görə  maddi 

həvəsləndirməni vacib edir. 

Bundan  başqa  normativ-sorğu  informasiyaların  masssivlərinin  istifadə 

edilməsi hər addan olan detalların, yarımfabrikatlann maya dəyərini kalkulyasiya 

etmədən  itkilərin  və  çıxdaşın  bir  qiymətlə  həm  günahkarları,  həm  də  istehsalın 

hesabına  örtülməsini  müəyyən  etməyə  imkan  verir.  Qeyd  olunur  ki,  natural 

göstəricilərdə  kənarlaşmalar  haqqında  informasiyaların  belə  ümumiləşdirilməsi 

daxili bölmələrin təsərrüfat mexanizmi ilə sistemi əlaqəlidir, oxşardır. Material və 

əmək məsrəfləri şəklində təqdim olunan kənarlaşma kalkulyasiya olunan obyektlər 

üzrə bölüşdürmənin əlavə hesablanmasını tələb etmirlər, çünki onlar konkret əmək 

əşyaları  ilə:  hazırlıqlar,  qablaşdarımalar,  detallar,  yığılmaların  birləşdirilməsi, 

aqreqatlar və məmulatlarla bağlıdır. Onların tətbiqindən asılı olaraq qovşaqdakı və 

ya məmulatdakı kənarlaşmanı kalkulyasiya edilən obyektə aid edirlər. 

3.

 

İstehsala  məsrəflərin  analitik  uçotu  təsərrüfat  hesabına  aynimış  və  öz 

tərkibində  digər  bölmələrə  bölünməyən  məsrəflərin  elementləri  üzrə,  sexlər  və 

bütövlükdə  müəssisə  üzrə  -  kalkulyasiya  maddələri,  məsrəf  elementləri, 

məhsulların, sifarişlərin, xidmətlərin növləri üzrə briqadalar və müstəqil istehsalat 

sahələri çərçivəsində təşkil olunur. 

İcmal cədvəli üçün istehsala məsrəflərin analitik uçotu kartoç- kalarmm iki 

forması  lazımdır.  Onun  biri  briqada  üzrə  materiallar,  satın  alınmış 

yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar, öz istehsalının yarımfabrikatlan, 

tullantılar,  əmək  haqqı  məsrəflərini  ümumiləşdirmək  üçün  ayrılmışdır.  İkinci 

forma ayrı-ayrı məmulatlar və ya bir cinsli məmulatlar qrupları üçün məsrəflərin 

uçotu  kartoç-  kasmı  özündə  əks  etdirir.  O  normativ  metodunun  tətbiqi  üzrə 

məsləhət  görülmüş  nümunəvi  göstərişin,  məsrəflərin  icmal  uçotu  blankınm 

rekvizitlərinə  malikdir,  lakin  bir  qədər  sadələşdirilmiş  şəkildədir,  blankdan 

bitməmiş istehsalatın yenidən hesablanmasına aid olan rek- vizitlər çıxarılmışdır. 

Məsrəflərin  uçotunun  briqada  kartoçkası  (sex  üzrə  aralıq  yeku-  •nu  və 

ümumi  yekunu  olan  briqada  üzrə  cədvəl-maşmoqramma)  aşağıdakı  ilk 

informasiyaları işləyən zaman əmələ gəlir: 

a)

 

xammal  və  rriateriallara  -  biçim  kartları  və  məhsul  istehsalı  cədvəli, 

ovxalanan  materiallar,  laklar,  boyalar,  parçalanan  və  digər  kimyəvi  materiallar 

üzrə normativ xərclərin hesablanması materialların əvəzedilməsinə aid tələbnamə, 

yığma  sexlərinin  və  sahələrinin  məhsul  istehsalı  cədvəlləri;  emaledici  istehsalların 

məhsul istehsalı 

---

669 

cədvəlləri, sex və ya sahə limit kartları, plan-kartları; 

b)

 

satın  alınmış  yarımfabrikatlara  -  satın  alınmış  yarım-  fabrikatlarm  və 

komplektləşdirici məmulatların istehsalda hərəkətinin balansı və ona əlavə edilmiş 

çıxdaşa  aid  aktlar,  sazlamaya  aid,  öyrənməyə  aid  silinmə  aktları,  natural  ifadədə 

əmtəəlik məhsulların icmal cədvəli; məmulatın tərkibinin massivi. 

c)

 

əmək haqqının - məhsul istehsalının uçotu üzrə sənədlər; kənarlaşmalar 

üzrə  siqnal  sənədləri;  işlənmiş  vaxtın  tabel  uçotu;  müxtəlif  növlü  arayışlar, 

sərəncamlar və i.a. 

ç) 

öz 

istehsalının 

yarımfabrikatları 

- 

detalların, 

qovşaqların, 

yarımfabrikatlarm sexlər arası hərəkətinin balansı, məhsul istehsalının uçotu üzrə 

sənədlər,  çıxdaş  aktları,  sair  silinmələrə  aid  aktlar  -  materialların  məsrəf 

normalarının massivləri, əmək üzrə normativlərin massivləri. 

Məsrəflərin  uçotunun  briqada  kartoçkalarmm  məlumatları  müstəqim 

məsrəflər hissəsində sahələr, sexlər və bütövlükdə təşkilat üzrə ümumiləşdirilir və 

sonra mühasibat hesabları üzrə məsrəflərin icmal uçotu cədvəlləri ilə üzləşdirirlər. 

4.

 

İstehsalat  uçotunun  yekun  mərhələsi  məhsulların  maya  dəyərinin 

kalkulyasiya  edilməsi  hesab  olunur.  Məsrəflərin  icmal  uçotu  təşkilatın  sexləri 

tərəfindən  buraxılan  aqreqatların  və  qovşaqların  bir  hissəsi  yığma  sexinə  verilir, 

digər  hissəsi  isə  -  hazır  məhsul  anbarına  təhvil  verilir.  Beləliklə,  sexin  işinin 

nəticəsini həm aqreqatların və qovşaqların istehsalına ümumi məsrəflər üzrə, həm 

də təşkilatın əmtəəlik məhsullarının faktiki maya dəyəri üzrə hesablamaq lazımdır. 

Bu məqsəd üçün «buraxılan məhsulların kalkulyasiya cədvəli» nəzərdə tutulub 

Cədvəlləri hər bir sex, sahə və bütövlükdə təşkilat üzrə müstəqil kalkulyasiya 

obyektləri olan ayrı-ayrı məhsul növləri üzrə tərtib edirlər. 

Bu  cədvəllərdə  normativ  kalkulyasiyalar  və  ya  normativlərin  yekun 

məbləğləri  və  məhsul  buraxılışı  haqqında  məlumatların  miq-  dan  əsasında 

müstəqim  məsrəflərin  maddələri  üzrə  bütün  buraxılışın  normativ  maya  dəyəri 

müəyyən  edilir.  Normativ  məsrəflərin  məbləğinə  normalardan  kənarlaşmaların 

ümumi  yekununu,  sənədləşdirilmiş  və  sənədləşdirilməmiş  kənarlaşmaları  əlavə 

edirlər. Bundan başqa cədvəldə digər sexlərdən qəbul edilən detalların, qovşaqların 

və  aqreqatların  komplektlərinin  miqdarını  və  məsrəflərin  məbləğini  və  başqa 

sexlərə  verilən  detalların,  qovşaqların  və  aqreqatların  komplektləri  üzrə 

məsrəflərin məbləğini göstərirlər. Başqa sexlərə 

---