Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
664 bazasına əsaslanır. «Normativ xərclər» və «büdcə xərcləri» anlayışları arasında konseptual fərq yoxdur. Nəzəri olaraq onlar eyni qayda ilə müəyyənləşdirilir. Ancaq təcrübədə «normativ xərclər» termini istehsal edilmiş məhsul vahidinə düşən xərclərə, «büdcə xərcləri» isə xərclərin ümumi kəmiyyətinə şamil edilir. Standart kost sisteminin yaxşı cəhətinə aşağıdakılar aid edilir: məmulatların istehsalına və satışına gözlənilən məsrəflər haqqında informasiyalarla təmin etmək, məhsul vahidinin əvvəlcədən hesablanmış maya dəyəri əsasında qiymətləri müəyyən etmək, normativlərdən kənarlaşmaları ayrıca göstərmək, gəlirlər və xərclər və onların əmələ gəlmə səbəbləri haqqında hesabatı tərtib etmək. Gözlənilən məsrəfləri firmanın daxilində hesablanmış standartlar (normalar və normativlər) əsasında müəyyən edirlər. Bu standartlar sistemin fəaliyyətinin əsası hesab olunur və onun məzmununu açıb göstərir. Standartların xarakteristikası göstərir ki, amerika firmalarında məsrəf maddələri üzrə standartların müəyyən edilməsində müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Lakin İstənilən yanaşma zamanı qəbul edilmiş standartlar mühasibatda istehsal prosesinin başlanğıcına qədər standart maya dəyərinin kartlarında ümumiləşdirilirlər. Kartları məmulatlar, sifarişlər üzrə və bu məmulatların, sifarişlərin hazırlanmasında iştirak edən istehsalat bölmələri üzrə tərtib edirlər. Standart-kost sistemi özünü müstəqim məsrəflərin idarəedilməsi vasitəsi kimi göstərir. Bu sistemin bir neçə variantı istifadə edilir. Bir variant zamanı məsrəflər, «istehsalat» hesabının debetində toplanırlar və standart maya dəyərlə qiymətləndirirlər, hazır məhsul bu hesabın kreditindən də həmçinin standart dəyərlə silinir, bitməmiş istehsalat həmin dəyərlə qiymətləndirilir. İkinci variantın dəyəri ondan ibarətdir ki, «istehsalat» hesabının debetində ümumiləşdirilən məsrəfləri faktiki dəyər ilə qiymətləndirirlər, hesabın kreditindən isə hazır məhsul standart dəyəri ilə silinir. Bitməmiş istehsalat bu və ya digər tərəfə məsrəflərin faktikidən kənarlaşmasını nəzərə almaqla standart dəyəri ilə qiymətləndirilir. Faktiki məsrəflərin standartlardan kənarimaşsmı amerikan firmaları adətən maya dəyərinə aid etmirlər, «Məhsullarm, işlərin, xidmətlərin satışı» hesabına silirlər. Təşkilatın böyüklüyündən asılı olaraq, standart-kost sisteminin təşkili, istifadə etmək üçün standartların müəyyən edilməsi, standartlardan kənarlaşmanın aşkar edilməsi və onların silinməsi metodikası 665 üzrə işlərin əlaqələndirilməsini nəzarətçi və ya standart kost sistemi ilə əlaqədar olan, tərkibinə bütün bölmələrin nümayəndələri daxil olan komitet həyata keçirir. Nisbətən iri kompaniyalarda standartların yarım bölmələri yaradılır, burada standartların, onların tətbiq olunması, onlarda dəyişikliyin edilməsi, uçotu və i.a. üzrə bütün işlər mərkəzləşir. Standart-kost sistemi, məsrəflərin uçotu sistemi təcrübəsində tətbiqi özünün xarakterik xüsusiyyətinə malikdir. Birincisi, vəsaitlərin sərf edilməsi prosesində standartlardan kənarlaşmanın aşkar edilməsinin əsasını, onların sənədləşdirilməsi deyil, xüsusi hesabdakı mühasibat yazılışları təşkil edir. Menecerlər qarşısında kənarlaşmaların sənədləşdirilməsi, lakin onlara yol verilməməsi kimi vəzifələr qoyulur. İkincisi, heç də bütün kompaniyalar aşkar edilmiş kənarlaşmaları mühasibat uçotunda əks etdirmirlər, onlardan ancaq cari standartları istifadə edənlər əks etdirirlər. Üçüncü xüsusiyyət standartlardan kənarlaşmaların əks etdirilməsi hissəsində kənarlaşmanın uçotu üçün - kalkulyasiya maddələri üzrə, kənarlaşmanın amilləri üzrə xüsusi sintetik hesabların ayrılması hesab olunur. Standart-kost sisteminin həmin xüsusiyyətləri göstərir ki, məsrəflərin idarəedilməsi məqsədləri ilə həmişə bu kənarlaşmanın nə qədər mahiyyəti olmasına baxılır ki, onlar uçota alınsın; hər hansı bir problemin həlli zamanı onların istifadə edilə bilməsini göstərirlər; onlar istehsala məsrəflərin təhlilində aşkar edilmiş kənarlaşmanın mühüm- lüyünü göstərirlər. «Standart-kost» sistemindən idarəetmə uçotunda istifadənin bir üstün cəhəti də uçot yazılışlarının aparılmasına qənaət edilməsidir. İlk baxışdan elə görünə bilər ki, normativlərdən istifadə edilməsi, faktiki xərclər sistemi ilə müqayisədə uçotun aparılmasında böyük çətinliklər yaradır, əlavə xərclər tələb edir. Əslində isə, normativ xərclərin tətbiqi uçotun aparılmasını sadələşdirir. Məsələn, ay ərzində materiallar üzrə bütün fərdi məlumatlar ümumiləşdirilir və bir mühasibat yazılışı ilə «Material ehtiyatları» hesabının kreditinə yazılır. Analoji olaraq, bir fəhlənin hər bir əməliyyata sərf etdiyi vaxtı müəyyən etməyin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bütün normativ müstəqim əmək məsrəfləri əvvəlcədən müəyyən edilmişdir. «Standart-kost» sistemində istifadə zamanı əlavə xərclər ancaq normativlərin tutulmasında yaranır. Qayda üzrə bu xərclər cüzi bir məbləğ təşkil edir. Bir çox normativlər aylar və ya illər üzrə dəyişilmədən tətbiq edilir. Ancaq məmulatın konstruksiyasında dəyişikliklər, yeni növ məhsul istehsalının mənimsənilməsi kimi köklü Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|