Reja: Firibgarlik tushunchasi. Firibgarlik uchburchagi

Bu uchburchakning 1. birinchi tushunchasi- imkoniyat. Soliq xodimi uchun imkoniyat kimnidir soliqqa tortish va kimnidir soliqdan «ozod qilish»dan iborat bо‘lishi mumkin.


2.Ikkinchisi – ichki va tashqi bosim. Imkoniyatni kо‘rgandan sо‘ng vaziyatdan foydalanish uchun о‘z-о‘ziga yoki tashqi tarafdan bosim о‘tkazilish mumkin.

3.Uchinchisi esa ratsionalizatsiya- oqlash.

Agar soliq xodimining oyligi kamaytirilsa, «Menda nima ayb bor edi? Nega mening oyligimni kamaytirdi? Demak, men qilayotgan ish ham tо‘g‘ri», deya u о‘zi qilayotgan noqonuniy harakatini о‘zining oldida oqlaydi.
Byudjet tashkilotlarida faoliyat yuritadigan xodimlar oyligini qisqartirishni shu paytgacha о‘ylab kо‘rish zarur edi. Biroq hozir buning vaqti emas. Aksincha, hozir ular daromad olib tursa, mana shu mablag‘ asosida ular mahsulotiste’mol qiladi va pul mamlakat iqtisodining о‘zida aylanadi.
Davlat xarajatlarini iqtisod qilayotganda esa ayrim savollarga e’tibor berish zarur. Birinchisi, agar xarajatlar tо‘xtatib qо‘yilsa, nima bо‘ladi va kuzatiladigan salbiy oqibatlar ijobiysidan kо‘p bо‘ladimi? Agar shunday bо‘lsa, bu narsani amalga oshirish kerak emas.
Shuningdek, iqtisod qilishda samaradorlik tushunchasi ham bor. Afsuski, О‘zbekistondagi kamchiliklardan biri ham mamlakatda iqtisodiy samardorlik masalasi birinchi о‘rinda bо‘lmagani bilan ham bog‘liq. Bizda hali bunaqa kо‘nikma yо‘q. Ana shu iqtisodiy murakkab davrda iqtisodiy samaradorlik tushunchasi yо‘qligi pand beradi.
Qiyinchilik kuzatiladigan bо‘lsa, ichki resurslardan foydalanish о‘rniga yengil yechim izlab, bankdan pul olish yoki tashqi qarz olish varianti kabi osonitanlanadi.
Aslida esa, oyliklarni qisqartirish zо‘ravonlikning belgisi, kimningdir pulini о‘zlashtirish bо‘ladi. Bu о‘rinda ijodiy fikrlash kо‘proq muhim.

2. Firibgarlik oqibatidagi muhim buzib ko’rsatishning riskini aniqlash va baholash.

Boshqaruvga mas’ul shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan nazoratni о‘rganish va tushuntirish Korxona faoliyati va uning muhiti, shu jumladan ichki nazorat tizimi tо‘g‘risida tushunchaga ega bо‘lish uchun auditor rahbariyatga zarur bо‘lgan sо‘rovlarni yuborishi kerak: moliyaviy hisobotlarda firibgarlik tufayli jiddiy xatoliklar bо‘lishi mumkinligi xavfini menejmentning baholashi; qanday qilib menejment qalbakilashtirish xatarlarini, shu jumladan, о‘xshash operatsiyalar guruhlari, hisobvaraqlardagi qoldiqlar va oshkor qilish bilan bog‘liq har qanday firibgarlik xatarlarini aniqlash va ularga javob berish jarayonini qanday yo’lga qо‘yganligi; firibgarlik xatarlarini aniqlash va ularga javob berish jarayoni tо‘g‘risida menejmentning biznesni boshqaradiganlarga etkazish usullari; menejmentning ishchilarga ish munosabati va axloqiy xulq-atvorini etkazish usullari. Ichki nazorat tizimini tashkil etish va ishlashi va moliyaviy hisobotni tayyorlash uchun menejment javobgar bо‘lganligi sababli, auditor menejment tomonidan firibgarlik xatarlarini baholash va firibgarlik faktlarini oldini olish va aniqlashga qaratilgan nazorat bо‘yicha rahbariyatga kerakli sо‘rovlarni yuboradi. Xatarlarni va boshqaruvni boshqarish tomonidan baholashning mohiyati, kо‘lami va chastotasi korxonaning о‘ziga xos xususiyatlariga bog‘liq. Ba’zi tashkilotlarda menejment yiliga bir marta batafsil baholashi yoki uni monitoring doirasida о‘tkazishi mumkin. Boshqa tashkilotlarda boshqaruvni baholash kamroq va rasmiyroq bо‘lishi mumkin. Kichik biznesda bunday baho korxona xodimlari tomonidan firibgarlik yoki aktivlarni о‘g‘irlash xavfini baholashga qaratilishi mumkin. Firibgarlik xatarlarini menejment tomonidan baholashning mohiyati, hajmi va chastotasi auditorning subyektning nazorat qilish muhitini tushunishi bilan bog‘liq. Masalan, menejment firibgarlik xavfini baholamasligi, menejment ichki nazoratga etarlicha ahamiyat bermasligini kо‘rsatishi mumkin. Auditor korxona rahbariyatiga, ichki auditga va boshqa ishchilarga korxona firibgarligining mavjud, gumon qilingan yoki gumon qilingan holatlari tо‘g‘risida xabardorligini aniqlash uchun sо‘rov yuborishi kerak.