11
HO
OH
OH
H
H
H
H
O
O
O
CH
2
OH
HOCH
2
CH
2
OH
β-d-fruktkoza
α-d-qlükoza
HO
H
H
OH
Onun miqdarı şəkər çuğundurunda 27%, şəkər qamışının gövdəsində 20%,
olur. Başqa bitkilərin yarpaqlarında və meyvələrində çoxlu miqdarda saxarozaya
rast gəlmək olur. Saxaroza həzm sistemində saxaraza fermentinin təsiri ilə
hidrolizə uğrayıb bərabər miqdarda qlükoza və fruktoza əmələ gətirir.
Saxarozada, reaksiyadan göründüyü kimi, qlükoza α, D-qlükopiranoza,
fruktoza isə β-D-fruktofuranoza kimidir. Ona görə qamış şəkərinə 1,α, D-
qlükopirannozil- 2 β, D- fruktofuranozid də deyilir.
Qamış şəkəri (saxaroza) felinq mayesini reduksiya etmir, reaksiya mənfi
nəticə verir. Çünki onun molekulunda sərbəst aldehid və keton qrupu yoxdur.
Saxarozanın tərkibində asimmetrik karbon atomları olduğundan optik
fəaldır.
Polyarizasiya müstəvisinin 66,5
0
sağa fırladır. Müxtəlif amillərin (ferment-
lər, turşular və s.) təsirindən parçalandıqda yenidən qlükoza və fruktozaya ayrılır,
invertləşmiş şəkər əmələ gəlir. Ona görə də polyarizasiya müstəvisini sağa
çevirmədən sola çevirmə daha qüvvətli olur. İnversiya fırlatma istiqaməti dəyişmiş,
çevrilmiş deməkdir. Bu termin bəzən ümumiyyətlə, disaxaridlərin, trisaxaridlərin
(poliozaların) hidroliz olunaraq monosaxaridlərə çevrilməsini ifadə etmək üçün
işlənir.
Saxaroza əsasən şəkər qamışından alınır. Sonuncuda saxarozanın miqdarı 14-
26%. Şəkər çuğundurunda isə 16-20% təşkil edir. Üzümdə saxaroza az: 0,2-1,5%
olur.
Saxaroza şəkər çuğundurundan da alınır. Bu isə ən çox Ukraynada,
Qırğızıstanda, İranda və s. ölkələrdə əkilir.
Laktoza. Laktozaya süd şəkəri də deyilir. Bu disaxarid α─D─qlükoza ilə
β─D─qalaktozanın qalığından ibarətdir. Odur ki, hidroliz etdikdə qlükozaya və
qalaktozaya ayrılır.
Laktozada göstərilən monosaxaridlərin rabitəsi qalaktozanın birinci karbonu
ilə qlükozanın dördüncü karbonu arasında yaranır.
Onun quruluş formulu aşağıdakı kimidir:
12
H
─
──
C H C OH
│
│
H
──
──
C OH O H C OH
│
│
HO
──
──
C H O HO C H O
│
│
H
──
─
C OH C OH
│
│
H
─
─
C H C
│
│
CH
2
OH CH
2
OH
Maltoza
Süd şəkəri optik fəaldır, az şirindir. Felinq mayesini reduksiya edir. Laktoza
əsasən insan və heyvanların südündə olub, 4-7% arasında dəyişir.
Maltoza. Maltoza nişastanın və qlikogenin fermentativ hidrolizi zamanı
əmələ gəlir. Maltoza və ya səməni şəkəri də disaxaridlərdəndir. O, iki molekul α-
D-qlükozanın qalığından ibarətdir. Bunların rabitəsi isə birinci və dördüncü
karbonlar arasındadır.
Maltozaya α, D-qlükozid-D-qlükoza və ya 4─α─D─ qlükopiranozid─1, α,
─D─qlükopiranozid də deyilir. O, saxarozaya nisbətən az şirindir. Felinq mayesi
ilə müsbət reaksiya verir. Optik fəaldır, polyarizasiya müstəvisini 130,4
0
sağa
döndərir.
Sellobioza. Sellobioza iki molekul β─D qlükozadan əmələ gəlir. Buna 4─β,
D─qlükozid─qlükoza da deyilir.
Sellobiozada qlükozanın rabitəsi birinci və dördüncü karbonlar arasında
gedir. Optik fəaldır.
HO
─
──
C H C OH
│
│
H
──
──
C OH O H C OH
│
│
HO
──
──
C H O HO C H O
│
│
H
──
─
C OH C OH
│
│
H
─
─
C H C
│
│
CH
2
OH CH
2
OH
Sellobioza
H
O
H
HO
OH
O
CH
2
OH
CH
2
OH
OH
H
H
H
OH
H
O
H
H
Dostları ilə paylaş: |