Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov tiv biliklərin və adekvat anlayışların, gerçəkliyi əks etdirən nəzəri biliklər sisteminin yaradılması dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin mühüm vəzifələrindən biridir. Həmin hadisələrə aid biliklər obyektiv elmi yanaşmanın nəticəsi olduğu təqdirdə dövlət və hüququn inkişaf qanunauyğunluqları, ictimai həyatda, o cümlədən, fərdlərin həyatında onların yeri və rolu düzgün müəyyənləşdirilmiş olur, həmçinin də dövlətdən və hüquqdan insanların azadlığı, rifahı, cəmiyyətin inkişafı üçün səmərəli şəkildə istifadə edilməsi imkanı yaranır. 4.
Dövlət və hüquq hadisələrinin obyektiv elmi idrakını reallaşdırmaq üçün həmin hadisələrin öyrənilməsində müəyyən əhəmiyyət kəsb edən müxtəlif təlimləri, fəlsəfi yanaşmaları nəzərə almaq və yalnız bir yanaşmanın, ideologiyanın, təlimin elmi cəhətdən düzgün olmasını iddia etməklə digərlərini qəti olaraq inkar edən ehkamçılıq mövqeyindən uzaq olmaq çox vacibdir. Plyuralizm prinsipi dövlət və hüququn yaranması, inkişafı, onların inkişaf qanunauyğunluqları, tarixi tipləri və formaları, mahiyyəti ilə bağlı fərqli nəzəriyyələri, təlimləri nəzərə alaraq müqayisələr aparmağa, elmin öz daxilində müxtəlif baxışların, yanaşmaların dialoqunu aparmağa və nəticədə də birtərəf- lilikdən uzaqlaşmağa imkan yaradır, müxtəlif fikirlərin, görüşlərin, konsepsiyaların dialoqu yanlışlıqların aşkar olunmasına kömək edir. Bunun nəticəsində həqiqi biliklər əldə olunur və elmin özü yaradıcı yöndən inkişaf edir. Qeyd olunanlardan belə başa düşmək olar ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyası kənardan alınan və ya təsadüfi olaraq seçilmiş üsul və vasitələrin pərakəndə yığımı deyil. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodologiyası onun bir elm sahəsi kimi inkişaf qanunauyğunluqlarından irəli gələn, predmeti ilə bağlı konseptual yanaşmadan çıxış etməklə müəyyənləşən elmi tədqiqatın üsul və vasitələrinin sistemidir. O, elmi
axtarışların istiqamətini müəyyənləşdirir, həmçinin də həqiqətin açılmasına və
əsaslandırılmasına yönəldilmiş elmi yaradıcılığın təşkilini təmin edir. 66 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi § 3. DÖVLƏT VƏ HÜQUQ NƏZƏRİYYƏSİNİN METODLARININ TƏSNİFATI Elmi ədəbiyyatda metodların müxtəlif təsnifatı mövcuddur. Məsələn, elmi idrak prosesində yeri və roluna görə empirik və nəzəri, fundamental və tətbiqi və s. metodlar, elmin öyrəndiyi obyektlərin məzmununa görə təbiət elmləri və sosial-humanitar elmlərin metodları fərqləndirilir. Təbiət elmlərinin metodlarının özü isə cansız və canlı təbiətin öyrənilməsi metodlarına bölünür. Bunlarla bərabər, bir sıra başqa təsnifatlar da var, lakin metodların ümumilik dərəcəsinə və tətbiq olunma sahəsinin genişliyinə görə aparılan təsnifata daha çox müraciət olunur. Metodların ümumilik dərəcəsinə və tətbiq olunma sahəsinin genişliyinə görə təsnifatın özünün də bir neçə variantı mövcuddur. Belə ki, həmin təsnifat daxilən metodların həm iki qrupa :1) konkret elmi və ya xüsusi metodlara; 2) ümumi elmi metodlara; həm üç qrupa: 1) ümumi fəlsəfi metoda; 2) elmin ümumi metodlarına; 3) xüsusi metodlara; həm də dörd qrupa: 1)ümumi fəlsəfi metoda; 2) ümumi metodlara; 3) xüsusi metodlara; 4) konkret elmi metodlara bölünmə variantlarına ayrılır. Nəzəriyyəçilərin bir çoxu həmin təsnifatın dördpilləli variantına üstünlük verirlər. Ümumilik dərəcəsinə və tətbiq olunma sahəsinin genişliyinə görə dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodlarının dördpilləli variantda təsnifatı belədir: 1)
2)
ümumi elmi metodlar; 3)
xüsusi və ya sahəvi elmi metodlar; 4)
hüquq elmlərinin konkret və ya xüsusi metodları. Ümumi və ya ümumi fəlsəfi metod dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodoloji əsası kimi çıxış edir. Elmi təfəkkürün ümumi prinsipləri bu metodun məzmununu təşkil edir. Həmin prinsiplərin xarakteri isə tədqiqatçının rəhbər tutduğu fəlsəfi yanaşmadan, təlimdən asılı olur. Fəlsəfi metodun ümumiliyi onun bütün elmlər tərəfindən, özü də elmi idrakın demək olar ki, bütün mərhələlərində istifadə edilməsi ilə bağlıdır. 67 ilqar Məmmədov Ümumi elmi metodlar bir çox hallarda bütün elmlər tərəfindən tətbiq olunan ümumi metodlardır. Onlar digər elm sahələri kimi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi tərəfindən də istifadə olunur. Belə metodlar konkret idrak prosesinin bütün mərhələlərində deyil, idrak obyektinin ancaq müəyyən tərəflərini, xassələrini, xüsusiyyətlərini açmaq məqsədi daşıyan müəyyən mərhələlərdə tətbiq olunur. Onların tətbiq olunması elmi təfəkkür məsələləri ilə məhdudlaşır və tədqiqatı bütünlüklə əhatələmir. Ümumi elmi metodlara analiz və sintez, induksiya və deduksiya, eksperiment və müqayisə, analogiya və modelləşdirmə və s. aiddir. Xüsusi və ya sahəvi-elmi metodlar ayrı-ayrı elmlər daxilində işlənib hazırlanır və əsasən də həmin konkret elmlər çərçivəsində istifadə olunur. Lakin buna zərurət yarandıqda onlardan dövlətin və hüququn öyrənilməsində də istifadə edilir. Konkret- sosioloji, riyazi, statistik, psixoloji, kibernetik və s. metodlar sa- həvi metodlardır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodoloji sistemində həmin metodlar ikinci dərəcəli rol oynayır. Hüquq elmlərinin konkret və ya xüsusi metodlarının fərqləndirici cəhəti ondan ibarətdir ki, onlar hüquq elmləri tərəfindən yaradılan metodlar olmaqla yalnız bu elmlər daxilində tətbiq edilir. Xüsusi metodlar qrupuna hüququn təfsiri metodu, müqa- yisəli-hüquqi metod və s. daxildir. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin ümumi-fəlsəfi, ümumi elmi, sahəvi elmi və xüsusi metodları bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olmaqla və bir-birini tamamlamaqla onun metodoloji sistemini təşkil edən ən mühüm komponent rolunu oynayır. Bu məsələdə A.F.Çerdantsevin mövqeyi ilə razılaşdığımıza görə, onu da qeyd etməliyik ki, qəbul etdiyimiz təsnifat da daxil olmaqla dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin metodları ilə əlaqədar aparılan təsnifləşdirmələrin heç birini mütləqləşdirmək olmaz. Birincisi ona görə ki, müasir şəraitdə müxtəlif elmlər arasında inteqrasiya prosesi gedir və «metodlar mübadiləsi» özü də bu prosesə ciddi şəkildə təsir göstərir. Məsələn, hüquqşünaslıqda sosiologiyanın, psixologiyanın, məntiqin, kibernetikanın, informatikanın metodları getdikcə daha geniş istifadə olunur. İkincisi
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|