PüSTƏ oruc qizi fərhadi

 
301 
topdan  müəssisələrin  maliyyə  vəziyyəti  təkcə  topdan  və 
digər 
dövriyyənin 
səviyyəsindən 
deyil, 
həmçinin 
malgöndərənlərə  və  əmtəə  alıcılarına  göstərdikləri 
xidmətlərin  kəmiyyətindən  və  keyfiyyətindən  də  asılı 
olacaq. 
Topdan  müəssisələr  alıcı  müştərilərə  aşağıdakı 
xidmətləri göstərməlidirlər; 
-Tələb və tələbatın qiymətləndirilməsi; 
-  İstehsal  çeşidinin  ticarət  çeşidinə  çevrilməsi 
(markalanma, 
qablaşdırma, 
sortlaşdırma, 
çəki 
qablaşdırılması və s.) 
- Əmtəə ehtiyatlarının saxlanılması; 
- Əmtəələrin çatdırılması; 
-Alışın kreditləşdirilməsi; 
Malgöndərən  –  müştərilərə  münasibətdə  topdan 
ticarətin xidmətləri bunlardan ibarət olmalıdır: 
-
 
Kommersiya fəaliyyətinin mərkəzləşdirilməsi; 
-
 
Əmtəəyə 
mülkiyyət 
hüququnun 
ötürülməsi 
prosesinin dəstəklənməsi; 
-
 
Əmtəə hərəkəti prosesinin investisiya təminatı və s. 
-
 
Əmtəələrin 
göndərilməsi 
barədə 
topdan 
yarmarkalarda  müqavilənin  bağlanması  topdan 
alışın ən mütərəqqi formasıdır. 
-
 
Topdan 
yarmarkalarda 
əmtəələrin  satışı-alışı 
topdan  ticarətin  ən  köhnə  formalarından  biridir. 
Respublikamızda 
topdan 
yarmarkalar 
hələ 

---

 
302 
inqilabdan 
əvvəlki 
dövrlərdə 
keçirilirdi. 
Mərkəzləşdirilmiş  planlı  iqtisadiyyat  dövründə  bu 
cür  yarmarkaların  keçirilməsi  60-cı  illərdə  geniş 
yayılmağa  başlamışdır.  Lakin  sonralar  topdan 
yarmarkalar  daha  çox  inzibati-direktiv  xarakter 
almağa başladı – onları dövlət idarə orqanları təşkil 
edirdi;  onların  keçirilməsi  qaydaları  ciddi 
reqlamentləşdirilirdi. 
-
 
Bazar  iqtisadiyyatına  keçidin  ilk  mərhələsində 
kommersiya məqsədlərinə daha çox ticarət-vasitəçi 
strukturlar  –  daim  fəaliyyətdə  olan  əmttə  birjaları 
uyğun  gəlirdi.  Lakin  sonralar  topdan  yarmarkalar 
öz  əvvəlki  əhəmiyyətini  bərpa  etməyə  və  rolunu 
artırmağa  müvəffəq  oldular.  Yarmarka  ticarətinin 
əsas  məqsədi  -  əmtəələrin  topdan  satışı  və  alışı, 
satıcılarla alıcılar arasında birbaşa müqavilələrin və 
ya 
kontraktların 
bağlanmasıdır. 
Topdan 
yarmarkalar 
ticarət 
təşkilatlarının 
çeşid  və 
keyfiyyətə 
görə 
əmtəə  istehsalına  təsirini 
gücləndirir,  müqavilələrin  bağlanması  prosesini 
sürətləndirir,  belə  ki,  malgöndərənlər  və  alıcılar 
birbaşa kontaktda olurlar. 
-
 
Bazar  iqtisadiyyatında  beynəlxalq  və  ümumdövlət 
miqyaslı  həmçinin  regional  əhəmiyyətli  topdan 
yarmarkalar  geniş  yayılmışdır.  Beynəlxalq  və  ya 
ümumdövlət  topdan  yarmarkalarda  beynəlxalq 
kompaniyalar 
yaxın 
və 
uzaq 
xaricidən 
malgöndərənlər  iştirak  edirlər.  Bu  yarmarkaları 
dövlət 
idarəetmə 
orqanları, 
həmçinin 
iri 
kommersiya strukturları təşkil edirlər. 
 
 

---

 
303 
Ədəbiyyat siyahısı 
1.
 
Ağamalıyev  M.Q.  Kommersiya  fəaliyyətinin 
təşkili. Bakı, 2004. 
2.
 
Коммерческое  дело  М.  Экономика.  Учебник, 
1992. 
3.
 
Azərbaycan konstitusiyası. Bakı, 1995. 
4.
 
Sahibkarlıq  fəaliyyəti  haqqında  Azərbaycan 
Respublikası qanunu. 15 dekabr 19992.  
5.
 
Xüsusi  razılıq  (lisenziya)  tələb  olunan  fəaliyyət 
normalarının siyahısının təsdiq edilməsi haqqında 
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı. 
6.
 
Müəssisələr  haqqında  Azərbaycan  respublikası 
qanunu. 4 oktyabr 1997, 01.07.1994. 
7.
 
Azərbaycan  Respublikasında  olan  mülkiyyətin 
özlləşdirilməsi 
haqqında 
Azərbaycan 
Respublikası qanunu. 07.01.1993. 
8.
 
Kiçik  sahibkarlara  dövlət  köməyi  haqqında 
Azərbaycan Respublikası qanunu. 4 iyun 1999. 
9.
 
İ.Ə.  Feyzullabəyli.  Biznes,  bazar,  ticarət, 
marketinq, plan nədir. Bakı. Azərnəşr, 1993. 
10.
 
Hacıyev  Ş.  H.  Xalq  istehlak  mallarının  əhali 
tələbinə  proqnozlaşdırılması.  Bakı,  Azərnəşr, 
1989 
11.
 
Хруцкий  В.Е.  Современный  маркетинг. 
М.Финансы и статистика. 1991 
12.
 
Лайс Г.Маркетинг. М. Машиност. 1992 
13.
 
Данилов  Е.Н.  НТВ  в  торговле:  социально  – 
экономические аспекты. М. «Знание», 1986 
14.
 
Коровкин 
Г.Н. 
Совершенствование 
товародвижение на индустральной основе. М. 
«Знание», 1987. 
15.
 
Ələsgərov F.N. İstehlak malları bazarı: idarəetmə 
formaları və metodları. Bakı “Azərnəşr”, 1993 

---

 
304 
16.
 
Məmmədov  T.S.  Ələkbərov  Ə.Ə.,    Məmmədov 
M.Q.  Ərzaq  malları  ticarətinin  təşkili.    Bakı, 
“Maarif” , 1991. 
17.
 
İ.Ə.feyzullabəyli.  Real  bazara  doğru.  Bakı, 
“Azərnəşr”, 1993 
18.
 
F.Kotler. Marketinqin əsasları. 1992. 
19.
 
Ə.  Əlirzayev.  Azərbaycan  iqtisadiyyatının 
inkişafının konsepsiyası və proqramı. Bakı, 1999. 
20.
 
Ancoff 
U. 
Gələcək 
korporasiyanın 
planlaşdırılması. M. 1989. 
21.
 
Levşin  F.M.  Dünya    əmtəə  bazarlarının 
konyukturası: spesifik və varislik M.1992. 
22.
 
Nestereko  V.A.    Bazar  infrastrukturu.  Kişinyev, 
1990. 
23.
 
Kembel 
R., 
Makkonel, 
Stenli 
L 
Bryu: 
Ekonomiks. 1-2-ci cildlər. M. 1992. 
24.
 
Şonberqer.  R.  İstehsalın  idarəedilməsinin  yapon 
metodları. İqtisadiyyat. 1988. 
25.
 
Novikov  P.S.  Mal  hərəkəti  və  xalq  istehlakı 
mallarının  satışı.  Proqress  nəşriyyatı.  Krasnodar. 
1998. 
26.
 
Sənaye mallarının marketinqi. Tərəqqi. 1992. 
27.
 
Pinin  S.İ.  Beynəlxalq  ticarətdə  qiymətqoyma. 
Beynəlxalq münasibətlər nəşriyyatı. 1980. 
28.
 
Ərzaq  mallarının  satıcılarının  məlumat  kitabçası. 
M. Ali məktəb. 1991. 
29.
 
Əmtəəşünasın  məlumat  kitabçası.  Qeyri-ərzaq 
malları. M.İqtisadiyyat. 
 1990. 
30.
 
P.S.  Zavyalov,  V.İ.Demidov.  Müvəffəqiyyətin 
düsturu:  marketinq.  M.Beynəlxalq  münasibətlər, 
1991. 
31.
 
Harri Karter. Səmərəli reklam. M. tərəqqi, 1991. 

---