35
Amerika prezidentləri
TOMAS CEFFERSON
(
THOMAS JEFFERSON)
(1801 -1809)
Tomas Ceffersonun həyat və fəaliyyəti bəşər tarixində
dərin iz qoymuşdur. Onun ABŞ-ın, Yeni Dünyada ilk bur-
juaziya respublikasının, yaradılmasında əvəzsiz xidmətləri
36
Amerika prezidentləri
olmuşdur. O, tarixə təkcə böyük dövlət və siyasi xadimi
kimi deyil, eyni zamanda fi losof-humanist, maarifçi, lin-
qivist, botanik, arxitektor, etnoqraf, paleontoloq kimi düş-
müşdür. Bəzi bioqrafl arı onu Amerikanın Leonardo da Vin-
çisi adlandırırlar. T.Ceffersonun həyat və yaradıcılığı bir
çox tədqiqatçıların diqqətini özünə cəlb etmiş, haqqında
çoxlu sayda kitablar, məqalələr yazılmışdır.
T.Cefferson 13 aprel 1743-cü ildə Virciniya ştatının Albe-
marl qrafl ığında, varlı plantator ailəsində dünyaya gəlmişdir.
Yaşlı vaxtında yazdığı memuarlarda, əcdadlarının Şimali
Amerikaya ilk müstəmləkəçilərlə birlikdə Uelsdən gəldiyini
bildirir. Uşaqlığı atası Piter Ceffersona məxsus Şedvil
malikanəsində keçmişdir. Ailənin böyük oğlu olduğundan,
atası onun təhsilinə ciddi fi kir vermişdir. Çünki, Virciniya
plantatorları feodal Avropa ənənələrinə sadiq qalaraq böyük
oğlu əsas varis hesab edirdilər. Balaca Tomas beş yaşından
xüsusi müəllimlər yanında sistemli təhsil alırdı.
1757-ci ildə Tomas çox sevdiyi atasını itirir. Bu ona
böyük zərbə olur. Atasının vəsiyyətnaməsinə əsasən,
ona 3.000 hektar torpaq sahəsi və 60 qul miras qalır. La-
kin Cefferson təhsilini davam etdirmək niyyəti ilə Şedvili
tərk edərək Uilyamsburqa gəlir. Burada o, virciniyalıların
fəxri sayılan nüfuzlu «Uilyam ənd Meri» kollecinə daxil
olur. Bu kollec din, hərb, tibb və hüquqşünaslıq sahələrində
mütəxəssislər hazırlayırdı. Tomas tərəddüd etmədən vəkil
olmağı qərara alır.
1763-cü ildə təhsilini bitirən Cefferson dostu və
müəllimi, professor Corc Uaytın hüquq kontorunda
fəaliyyətə başlayır və tezliklə böyük uğur qazanır. Virci-
niyanın varlı plantatorları onun müştərilərinə çevrilirlər.
Cəmiyyətdə böyük nüfuz qazanan gənc Tomas 26 yaşında
Virciniya qanunvericilik məclisinin üzvü seçilir.
1770-ci ildə Şedvil malikanəsində yanğın baş verir.
Yanğın onun evi ilə birlikdə, zəngin kitabxanasını da məhv
37
Amerika prezidentləri
edir. Bu ərəfədə o, gənc dul qadın Marta Skeltonla tanış
olur. 1772-ci il yanvarın 1-də onlar evlənirlər. Bu nikahdan
beş övladları olsa da, onların yalnız ikisi sağ qalır.
Ceffersonun siyasi fəaliyyətə başlaması müstəmləkələrdə
antiingilis əhval-ruhiyyələrinin gücləndiyi dövrə təsadüf
edir. O, müstəmləkələrin azadlıq hərəkatında fəal iştirak
edərək, 1775-ci ildə Virciniyada əlaqələndirici Komitənin
yaradıcılarından olmuşdur. Artıq belə komitələr əksər ştat-
larda da yaradılmışdı və metropoliya qanunlarına tabe ol-
madığı üçün buraxılmış Müstəmləkə Assambleyasını əvəz
edirdi. Cefferson 1775-ci ildə Kontinental Konqresə üzv
seçilir. Qeyd edək ki, natiqlik bacarığının olmaması ona
«qaradinməz deputat» imici qazandırmışdı. Lakin geniş
erudisiya və dərin elmi biliklərə malik olması qərar və qa-
nun layihələrinin hazırlanmasında onu əvəzsiz edirdi.
1776-cı ilin iyun ayında Kontinental Konqresdə
İstiqlaliyyət haqqında bəyannamə hazrlamaq üçün B.Frank-
lin, C.Adams, C.Dikkinson, E.Livinqston və Ceffersondan
ibarət komissiya yaradılır. Komissiya üzvləri tərəddüd
etmədən bu işi Ceffersona həvalə edirlər. O, layihə üzərində
on yeddi gün gərgin işləyərək Adams və Franklinin xırda
düzəlişlərindən sonra onu Konqresə təqdim edir. Layihə
uzun sürən müzakirələrdən sonra 4 iyul 1776-cı ildə qəbul
edilir. Bu, T.Ceffersonun siyasi arenada ilk böyük qələbəsi
idi. Şedvildə baş vermiş yanğından sonra öz layihəsi
əsasında tikilmiş Montiçello malikanəsinə qayıdan Ceffer-
son Virciniya parlamentində fəaliyyətini davam etdirir.
1779-cu ildə Tomas Cefferson yenidən fəal siyasi
mübarizəyə başlayır. Bu dəfə o, Virciniya ştatının quber-
natoru vəzifəsinə – ştatın ali siyasi hakimiyyətinə iddialı
olduğunu bildirir. Gərgin keçən seçkilərdə dostu Peynə
qalib gələrək qubernator olur. Bu vəzifəni tutmaqda onun
əsas istəyi bir çox sahələrdə islahatlar keçirmək idi. Onun
başlıca arzusu azadlıq uğrunda dinc mübarizəni davam
38
Amerika prezidentləri
etdirərək, seçki hüququnu təkmilləşdirmək, təhsil sistemi-
ni yaxşılaşdırmaq idi. Bu niyyətlə o, dini azadlıq haqqın-
da qanun layihəsi hazırlasa da, bu layihə Virciniya ştatının
qanunverici məclisi tərəfi ndən yalnız yeddi ildən sonra –
1786-cı ildə C.Medisonun səyləri nəticəsində qəbul olundu.
Bu günə qədər həmən qanun Virciniya ştatının Konstitu-
siyasının dini azadlıq haqqında müddəasının əsasını təşkil
edir.
Lakin, İstiqlaliyyət uğrunda gedən müharibənin Şi-
maldan Cənuba keçirilməsi təəssüf ki, maarifçilik deyil,
onda olmayan hərbçilik bacarığı tələb edirdi. Bəzi hərbi
problemlərin həllində qətiyyətsizliyi, ştatın müdafi əsini
yaxşı təşkil edə bilməməsi onu 1781-ci ildə istefaya get-
məyə məcbur edir. Növbəti il, ona daha bir bədbəxtlik üz
verir, həyat yoldaşı Marta vəfat edir.
İstefaya çıxdıqdan sonra Cefferson Montiçello
malikanəsinə qayıdır. 1782-ci ilin axırlarında Filadelfi yadan
gələn kuryer, Konqresin onu diplomatik missiya ilə Fransa-
ya göndərmək fi krində olduğunu çatdırır. Lakin bu ərəfədə
Fransadan İngiltərə və ABŞ arasında razılıq əldə edildiyi
xəbəri gəlir. Səfər yalnız 1784-cü ilin yayında baş tutur.
Səfərin əsas məqsədi, Ceffersonun bu zaman Avropada olan
C.Adams və səfi r B.Franklinlə birlikdə 19 Avropa ölkəsi
ilə siyasi və ticarət müqavilələri imzalaması idi. 1785-ci
ilin yazında Franklin onun səfi rlik fəaliyyətinə son qoyul-
ması xahişi ilə Konqresə müraciət edir. Konqres tərəddüd
etmədən Ceffersonu ABŞ-ın Fransada səfi ri təyin edir. O,
Fransadakı fəaliyyəti müddətində Fransa maarifçiləri ilə
dostluq əlaqələri saxlamışdı.
23 noyabr 1789-cu ildə Cefferson Parisdən vətənə qayı-
dır. Burada ona gözləmədiyi bir xəbər çatdırırlar: prezident
Vaşinqton onu Dövlət katibi təyin etmək istəyir. Dekab-
rın 11-də o, bu məzmunda Vaşinqtonun şəxsi məktubunu
alsa da, qəti cavab vermir. Nəhayət 1790-cı ilin fevralında,
Dostları ilə paylaş: |