Oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Retseptura tuzish. Sovunni yog‘li xom ashyo retsepturasiga uning fizik-
kimyoviy xususiyatiga natriy tayyorlash texnologiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning
uchun retseptura turli sovun sifatli ishlab chiqarishning asosiy jarayonlaridan
biri hisoblanadi. Retseptura tugaganda shunday yog‘larni tiklash kerakki sovun
qattiq va qayishqoq, yaxshi eriydigan, sarflanadigan va yaxshi yuvish qobiliyatiga
ega bo‘lishi kerak. Sovunni asosiy fizik-kimeviy ko‘rsatkich bo‘lgan titr quyidagi
formula bilan topiladi:
T
sm
=(T
1
S
1
+ T
2
S
2
+…+ T
n
S
n
)/100
Bu yerda:
T
1
,T
2
...T
n
- yog‘li aralashmadagi komponentlarni titri
0
S;
C
1
, C
2
…S
n
- yog‘ aralashmasidagi komponentlarni % miqdori.
Xo‘jalik sovunini retsepturasi.

Xom ashyo

72% li sovun
60%li sovun
Salomas
38-60
22-46
Mol yog‘i
5-17
5-12
Soapstok Ye.K.
0-7
23-25
S.E.K.
12-40
16-48

139
Yog‘li aralashma titri 36-42

0
S bo‘lishi kerak.
Atir sovun retsepturasi. 

Xom ashyo

I rp ekstra
II gr
III gr
Bolalar
sovuni
Xayvon yog‘lari
70-60
33-27
17-13
33-27
D. Ye. K.
—
32-38
52-48
32-38
S.E.K. S
10
-S
16

—
16-10

14-16
—
Kakos moyi
13-17
6-8
3-5
13-17

Yog‘ aralashmasini titri 31-41

0
S bo‘lishi kerak.

Sovun pishirish jarayonini asoslari.
Neytral yog‘larni sovunlash.

Neytral yog‘larni sovunlantirish ishqorlar bilan amalga oshiriladi

(NaOH, KOH). Neytral yog‘larni oddiy sharoitda karbonatli ishqor
sovunlantirmaydi. Neytral yog‘larni sovunlantirganda ikkita reaksiya sodir
bo‘ladi:

CH0
2

-COR
SN
2
-ON

CHOCOR + 3H

2
O = SN-ON + 3RCOOH

CH0
2

-COR

SN
2

-ON

RCOOH + NaOH = RCOONa + H

2
O

Sovunlantirish reaksiyasi sekin boradi, chunki yog‘lar ishqorli suvda

erimaydi, shuning uchun reaksiya tezligiga emulsiyalarni disperslanganligi ta’sir
qiladi.
Masalan: Mol yog‘ini sovunlantirish 35%li NaOH bilan 45 S da
100
80
60
40
20
С
о в у н л
а
н
и
ш

140

1-emulsiyani sovunlanishi kondensatorda bo‘ladi.
2-suniy olingan emulsiya.
3-turboaralashtirgichbilansovunlantirish.
4-qo‘lda aralashtirish.
1-50%li sovundagi yog‘ eritmasi
2-toza yog‘lar
Shunday qilib tutashish yuzasi (poverxnot kontakta) kuchaytirish uchun,
uzluksiz aralashtirish yoki emulgator bo‘lishi kerak.
Emulgator vazifasini, dastlabki davrda hosil bo‘lgan yoki qo‘shiladigan sovun
bajaradi.
Sovunlanish tezligi, sovunlanadigan massada 20% va undan ko‘proq sovun hosil
bo‘lganda juda tezlashib ketadi.
Temperaturani ortirib reaksiya tezligini oshiradi, lekin emulsiyani buzilishiga
olib keladi. Shuning uchun reaksiya boshida temperatura 60-80 C bo‘lishi kerak va
sovun to‘plangan sari 100-105 S gacha ko‘tariladi. Ishqor eritmasining konsentratsiyasi
oshganda sovunlanish tezligi oshadi. Lekin konsentrlangan eritma tezlanishga olib
keladi. Shuning uchun dastlab konsentratsiyasi past bo‘lgan ishqor eritmasi keyin
konsentrlangan eritma ishlatiladi.