Oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Tayanch so‘z va iboralar.
1. Sovun.
2. Zichlik.
3. Gigroskopiklik.
4. Yopishqoqlik.
5. Nordon sovun.
6. Ko‘pik.
7. Yadro.

Takrorlash uchun savollar.
1. Sovun o‘zi nima.
2. Sovunlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari.
3. Sirtaktivlik nima.
4. Sovunni yuvish qobiliyati.
5. Sovun eritmasining xossalari.
6. Sovunning yuvish qobiliyati.
7. Missella hosil qilishning kritik konsentratsiyasi.
8.Sovun tayyorlashda ishlatiladigan xom ashyolar va ularga qo‘yiladigan talablar.
27-MA’RUZA

SOVUN PIShIRISh JARAYONINING ASOSLARI

Reja: Sovun pishirish uchun ishlatiladigan xom ashyo va qo‘shimcha
materiallar, ularga qo‘yiladigan talablar. Retseptura tuzish. Sovun pishirish
usullari. Sovunga ishlov berish.

Xom ashyo va qo‘shimcha materiallar. 
Asosiy xomashyo. Sovun sifati ishlatiladigan yog‘lar sifatiga bog‘liq
bo‘ladi. Atir sovuniga ishlatiladigan xomashyolarga yuqori talablar quyiladi. To‘q
rangli yoqimsiz xidli xomashyolar kir sovunga ishlatiladi.
Hayvon yog‘lari: qo‘y, mol yog‘lari sovun uchun qimmatli xomashyo
hisoblanadi, ayniqsa atir sovun uchun.
Texnik hayvon yog‘lari - kir va atir sovunlarga ishlatiladi. Yog‘ni tarkibida
yog‘ bo‘lgan xomashyolarni qizdirish usuli bilan olinadi.
Kokos va palma yadro moylari atir sovuni uchun ishlatiladi. Ularda 52%
gacha laurin va 19% gacha miristin kislotasi bor. Bu yog‘lar sovunning
qayishqoqligini oshiradi.

137
Palma yog‘i yog‘ kislota tuzilishiga qaraganda hayvon yog‘lariga yaqin va

atir sovun olish uchun ishlatiladi.
Salamas -yuqori titrli(46-50°S) kir sovun uchun, pas titrli (99-45°S) atir
sovun uchun ishlatiladi. Saopstokdan olinadigan YEK xom va distirlangan xolida
ishlatiladi. SYOK sovun pishirishda tabiiy yog‘ kislotalari o‘rniga ishlatiladi.
Fraksiyasi S
10
-S
16
bo‘lganlar kokos yog‘i o‘rniga, S
17
-S
20
qattiq yog‘ o‘rniga
ishlatiladi.
SYOK namligi: S
10
-S
16
fraksiya tarkibida 4-5% past molekulali kislotalar S
5
-
S
9
bo‘lib, ularni sovuni ko‘piklamaydi va yuvish qobiliyatiga ega emas, bundan
tashqari bu sovunlarning suvdagi eritmalari odam terisiga ta’sir qiladi (razdrajaet).
S
17
-S
20
fraksiya SYOK tarkibida 15-20% yuqori molekulali yog‘ kislotalari
(S
25
gacha) bo‘lib, ularni sovuni suvda yaxshi eriydi va past yuvish qobiliyatiga
ega.
Har ikkala fraksiya tarkibida (S
10
-S
16
da 2,2%, S
17
-S
20
da 4,5%
sovunlanmaydigan moddalar bor. Yaxshi sovun olish uchun CEK S
12
-S
16
va S
17
-
S
18
fraksiyasi bo‘lishi kerak.
SYOK katalizatorlar ishtirokida parafinni kislorod bilan oksidlash natijasida
olinadi. Katalizator sifatida 0,2% permanganat kaliy yoki marganetsning oksidlari
ishlatiladi.
Oksidlanish jarayonida parafin molekulasi kislorod bilan bog‘lanadi. Bog‘lar
har joyidan uziladi va ikkita yog‘ kislotani molekulasi hosil bo‘ladi.

CH
3

–(CH
2
)
n
–CH
2
–CH
2
(CH
2
)
m
–CH
3
+50 CH
3
(CH
2
)
n
COOH+CH
3
(CH
2
)
m
COO+HO

Uning o‘rinbosarlari (kanifol, mol yog‘i, neft kislotalari) ayrim kir sovunlari

olishda ishlatiladi.
Soapstokni DYOK kir va atir sovun olishda ishlatiladi.