O`zbekistondagi dorivor o`simliklar

Geografik tarq;alishi, 
O'rta Osiyo va Qozog'istonning cho'l va yarimchoiida, 
qirlarida, tog' etaklarida, qumli yerlarda hamda begona o't sifatida bug'doyzorlarda 
o'sadi. 
Mahsulot tayyorlash. O'simlikning yerustki qismi gullashidan oldin, gullaganida 
yoki gullab bo'lganidan so'ng o'rib olinadi. Soya, quruq va havo kirib turadigan 
joyda quritiladi. 
Mahsulotning 
tashqi ko'rinishi. Tayyor mahsulot poya, barg va gullar 
aralashmasidan iborat, Poyasi yopishgan oq tuklar bilan qoplangan. Bargi toq patli 
murakkab barg. Bargchalari 6—12 juft, cho'ziqroq, ellipssimon, uzunligi 15—20 
mm, eni 3—10 mm bo'lib, liar ikki tomoni oq tuklar bilan qoplangan. Gullari 

---

19 
qiyshiq, gulkosachasi qo'ng'iroqsimon, mayda, sertuk, 5 bargli, kalta va keng 
uchburchaksimon tishgli, gultojisi gulkosachasidan ikki marta uzun. Tojbargi 5 ta 
bo'lib, yelkan, qayiqcha va kurakchalarni tashkil etgan. Yelkan teskari tuxumsimon 
shaklda, kattaligi qayiqcha va kurakchaga baravar. Otaligi 10 ta, hammasi alohida-
alohida, onalik tuguni bir xonali, yuqoriga joylashgan. 
Kimyoviy tarkibi. O'simlikning yerustki qismi tarkibida 2— 3% (urug'ida — 
4% gacha) alkaloidlar bo'ladi. Mahsulotdan o'simlikning asosiy alkaloidi bo'lmish 
paxikarpindan tashqari paxikarpidin, sofokarpin, matrin va boshqalar, urug'idan 
sofo-karpin va matrin alkaloidlari ajratib olingan. 
Ishlatilishi. Tibbiyotda bu o'simlik alkaloidlaridan faqat paxikarpin qo'llaniladi. 
Paxikarpin alkaloidi periferik qon tomirlari spazmi, surunkali ekzema va 
gipertoniya 
kasalliklarida, 
muskul 
distrofiyalarida 
(miopatiyada) 
hamda, 
asosan, tug'uruqni tezlashtirish uchun ishlatiladi. 
Dorivor preparati. Alkaloid tuzi — paxikarpin gidroyodid (paxikarpin 
yodgidrat) kukun (poroshok) va tabletka holida hamda 3% li eritmasi 2 ml dan 
ampulada chiqariladi.
 
 
 
 

---

20 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
 
1.
O’zbеkistоn Qizil kitоbi. 1996 yil
2. O’zbekiston tabiiy geografiyasi. Ma’ruza matni. Navoiy - 2006 
3. Bаrаtоv P. O’zbеkistоn tаbiiy gеоgrаfiyasi
4.
Bаbushkin А.N., Kоgаy N.А. Fizikо-gеоgrаfichеskiе rаyоnirоvаniе Srеdnеy 
Аzii. Tr. TаshGU, - vip.307. T. 1967. 
5.
Geografiyaning dolzarb muammolari, Samarqand – 2006, Ilmiy – amaliy 
konferensiya materiallari.