О‘zbekiston respublikasi

MAVZU: Litosfera, Gidrosfera, Atmosfera tarkibi va 

tuzilishi.Parazit va soprofit organizmlar. Hayotni paydo bо‘lishi 

xaqidagi g‘oyalar.Nanotexnologiya va nonokimyo zamonaviy fan 

sifatida. 

2.4. Hayotni  paydo bо‘lishi xaqidagi  g‘oyalar  haqida ma 

‘lumot  berib,о‘rganish  usullari  haqida  tushunchalar  

slaydlar orqali namoyish olib boradi,(6-ilova). 

2.5.Nanotexnologiya va nanokimyo zamonaviy fan sifatida 

ma’lumot 

berib,о‘rganish 

usullari 

haqida 

ma’lumotlar,tablitsalar beriladi,(7-ilova). 

  2.6.Talabalar bilimlarini faollashtirish mustahkam lash 

maqsadida quyidagi savollarni beradi,(8-ilova). 

-

 

Litosfera 

chegaralari 

va 

tarkibiy 

tuzilish 

tushunchalarini yoritib bering? 

 -  Gidrosfera    haqida  tushunchani  ahamiyati  nimadan 

iborat? 

-  Atmosfera  xaqida,tirik  tabiat  mohiyati  haqida  nima 

bilasiz? 

 

 

 

 

 

 

 

Talabalar berilgan 

savollarga javob 

beradilar. 

 

3. Yakuniy 

bosqich 

(10 daqiqa) 

3.1.  Mavzuni  umumlashtiradi  va  umumiy  xulosalar 

yasaydi. 

Talabalar 

diqqatini 

mavzuning 

asosiy 

tomonlariga qaratadi. 

3.2. Mustaqil ishlashlari uchun nazoarat savollariga javob 

tayyorlab kelish vazifasini beradi. 

Tinglaydilar. 

 

 

Vazifani yozib oladilar. 

 

1-ilova 

 

 

 

 

 

 

2-ilova 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       

                                                                                                                                        3-ilova 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

REJA: 

1.Litosfera xaqida umumiy tushuncha, ichki va tashqi tuzilishi.  

2.Gidrosfera xaqida umumiy tushuncha, tarkibi va axamiyati. 

3.Atmosfera xaqida umumiy tushuncha, tarkibi,sferalari va axamiyati. 

4.Parazitlar va saprofitlar xaqida tushunchalar.  

5.Xayotni paydo bо‘lishi xaqida nazariyalar. 

6.Nanotexnologiya xaqida tushunchalar. 

Muloqotga ishtirok etuvchilarga eslatma! 

       1.Muloqot muammoni yechishga qaratilgan usuldir. 

       2.Gapirayotganda uzoq sо‘ylama, boshqalar ham о‘z fikrlarini bayon etishlarini   

          unutma. 

       3.Hissiyotni jilovlagan holda fikringni shunday jamlab aytki, u murod   

          nishoniga tegsin. 

       4.Muxolifatingni sо‘zlarini hurmat bilan tingla. 

       5.Monosabatingni aniq bergin va fikrlar takrorlanishiga yо‘l qо‘yma! 

       6.О‘z bilimdonliging, iqtidoring va zakovatingni kо‘rsatish uchun sо‘ylama,   

          balki munozara mavzusi doirasida sо‘z yuritgin. 

       7.Fikringni qabul qilishlari va uni ma’qul topishlari uchun kurashgin! 

 

---

 

 

 

 

 

4-ilova 

Litosfera, Gidrosfera, Atmosfera tarkibi va tuzilishi. 

 

  Litosfera- Yer planetasining qattiq qismi bо‘lib turli kimyoviy elementlardan 

xosil bо‘lgan murakkab mineral ma’danlardan xosil bо‘lgan. Yer kurrasi ellipis 

shaklda bо‘lib о‘z о‘qi atrofida ekvator  

qismida bir sekund vaqtda 34 km tezlik bilan aylanadi. Yer asosan uch qabatdan 

tashkil  topib  Yadro,Mantiya  va  tashqi  Qobiq  qismlardan  iborat.  Yer  yuzini  

taxminan 27% quruqlik,77% suv qoplab turadi. 

  Yadro - qismi ekssentrik markazda suyuq xolda bо‘lib qattiq qismiga nisbatan 

xar  xil  tezlikka  ega  bо‘lib  generatorga  о‘xshab  Yerni  magnit  maydonini  xosil 

qiladi.  Magnit  maydon  yerni  Quyosh  plazmasidan,kuchli  ultrafiolet  nurloridan 

Ozon  qabat  ximoya  qilib,yerda  xayot  jarayonlarini,tiriklikni  mavjudligini 

ta’minlaydi.Yadroda  yadro reaksiyalari borib materiya issiqlikdan suyuq xolga 

keladi. 

  Mantiya  –  yadrodan  keyingi  yerning  qattiq  qismi  bо‘lib  eng  keng  va  asosiy 

massaga  ega.  Shunga  qaramay  u  doimiy  xarakatda  bо‘lib  bir  qancha  plitalar 

xosil qilidi.Uning yoriqlaridan yadroning suyuq massasi yer yuziga yorib chiqib 

vulkanlar xolida otilib chiqadi. 

  Qobiq  -    yerni  eng  yuqori  qismi  bо‘lib  о‘rtacha  15-85  km  atrofida  qalinlik 

xosil  qiladi.  U  nisbatan  sovuq  bо‘lib  atmosfera  bilan  chegara  xosil  qiladi.U 

soxrolar,Tog‘lar,о‘rmonlar,muzliklar,qir  adirlar  va  botqoqliklar  kabi  xududlar 

bilan tashkil topgan. 

  Gidrosfera  –  yerning  suv  qatlami  bо‘lib,yerni  temperatura  rejimiga,  iqlimini 

ma’lum  bir  meyorda  saqlab  turishiga  yordam  beradi.  Okean  dengiz  suvlarida 

mineral  tuz  moddalar  erigan    bо‘lib  Bir  litr  suvda  29  gram  tuz  erigan  bо‘ladi. 

Chuchuk suv taxminan 3% ni tashkil etadi.  

  Atmosfera  –  yerni  о‘rab  turuvchi  о‘rtacha  gazlar  nisbati  kislorod  21%,  azot 

78%,  turli  gazlar  1%  aralashmasidan  tashkil  topgan.  Yuqoriga  kо‘tarilgan  sari 

gazlar  siyraklashib  bosim kamaya  boradi.Yer  yuzida bosim  1  atmosfera  bosim 

tashkil qilib,760 mm Simob ustiniga tengdir.Atmosfera quyidagi sferalarni xosil 

qiladi- Troposfera,Stratosfera,Ionosfera va Termosferalarni ajratish mumkin.  

  Atmosferani  yuqori qismlarida ultrafiolet  nurlari  ta’sirida  kislorod  molekulasi 

atomar  holiga  kelib  kislorod  molekulasi  bilan  reaksiyaga  kirishib  Azonga 

aylanadi 

va 

yer 

yuziga 

ultrafiolet 

nurlarini 

tushishini 

keskin 

cheklaydi.Atmosfera  kislorod  bilan  doimiy  tо‘yinishi  о‘simliklar  hayoti  bilan 

bog‘liq bо‘lib fotosintez jarayonini yorug‘lik fazasi bilan bog‘liq. 

   Keyingi  vaqtlarda  о‘simlik  о‘rmon  maydonlari  keskin  kamayib  ketishi 

Atmosfera tarkibini о‘zgartirib yuborishi mumkin.   

                                                                                            

 

     4.1-ilova 

---