hosil qiladi.
Gidrosfera yer yuzini ustki qismini qoplab turadi va yer iqlimini
shakllantiruvchi asosiy qismi, sferasi bо‘lib, yer yuzini 72% ni
qoplab,quruqlik 28% hosil qiladi. Bir litr okean suvida 29 gramm
turli tuzlar komponentidan tarkib topgan.
5-ilova
Biosferada moddalarni aylanishi.
Biosferadagi barcha moddalar ham noorganik va organik moddalar
holida temperatura va tirik organizmlar faoliyatinatijasida,fauna
va flora organik dunyo faoliyati bilan bog‘liq.Noorganik moddalardan
Uglerod,Kislorod,Azot,Karbonat angidrid,Suv va unda erigan tuzlar
kompleksi doimiy xarakatda bо‘lib tiriklik jarayonida aks etadi.
GeoxronologiY. Eon. Era. Davr. Zamon. Makon.
6-ilova
7-ilova
GeoxronologiY. Eon. Era. Davr. Zamon. Makon. Vaqt о‘lchov birlik
lari haqida tushunchalar
. Ma’ruza jihozlanishi: Yer tarixiga oid
tabilitsalar, rasmlar. Yer tarixi bialogiyada vaqt о‘lchovlari sifatida
quyidagi ion, era, davr va zamon sifatida belgilanadi. Yerda yosh
maxsus radioktiv, kimyoviy izatoplar yoramida maxzsus matemati
formula yordamida aniqlanadi. Maslan: ma’lum moddiy materiya
tarkibidagi uran U
235 ,238
(u) qо‘rg‘oshin, rubidiy Rb
87
, stronsiy-St va
kaliy –K
40
–Ar (argoniy moddalar) yordamida uning miqdoriy nisbat
о‘lchami bilan aniqlanadi.
Organik qoldiqlar esa paleontologik topilmalar tarkibidagi
S
14
(uglerod) izatopi va S
12
(uglerod) izatob bо‘lmagan kimyoviy
elementlarni miqdoriy nisbat о‘lchamlari bilan aniqlnadi.
Olimlarning aniqlashicha yer planetasining yoshi 4,6 millyard
ekanligi aniqlangan. Shu vaqtdan beri yer ikkita eon bosqichini
о‘tmoqda.
1.Kriptazoy
2.Fanerazoy
Fanerzoy bundan 570 million yil ilgari boshlangan. Yer tarixida
quyidagi eralar davom etib kelmoqda.
1.Arxey 3500 mln. Ilgari mavjud bо‘lgan va hayot paydo bо‘lgan.
КРИПТОЗОЙ
ТЎРТЛАМЧИ
ДАВР
УЧЛАМЧИ
ДАВР
КАЙНОЗОЙ
МЕЗОЗОЙ
ПАЛЕОЗОЙ
ФАНЕРАЗОЙ
ПРОТЕРОЗОЙ
АРХЕЙ
GEOXRONOL
OGIYA
Bakteriya, kо‘k yashil suv о‘tlar rivojlangan.
2.Proterazoy
a. Karemiy 2500 mil. Yil 690 mln ilgari mavjud bо‘lgan tuban
о‘simliklar.
v.Rifey rivojlangan eukariotlar va kо‘p hujayrali о‘simlik
va xayvonlar paydo bо‘lgan.
3.Poleozoy.
A. Kembriy- 570 mln. Yil ilgari umurtqasiz va yuqori
о‘simliklar paydjo bо‘lgan.
a.Ordovik- 490 mln yil ilgari dastlabki umurtqali jag‘sizlar
paydo bо‘lgan.
b.Silur -435 mln yil ilgari: о‘simliklarni va umurtqasizlarni
quruqlikka chiqishi.
g.Devon -400 mln yil ilgari xashorat va amfibiyalarni paydo
bо‘lishi, papritniklardan о‘rmonlar hosil bо‘lishi, suvda
baliqlarni ustunlik qilishi.
d.Karbon -345 mln. yil ilgari О‘rmonlarni tarqalishi
amfibiyalarni gullab yashnashi uchuvchi hashoratlar va
reptiliyalarni paydo bо‘lishi.
ye.Perim-280 mln. Yil ilgari: ochiq urug‘li о‘simliklar paydo
bо‘lishi, riptiliyalarni paydo bо‘lishi.
4. Mezazoy..
a. Trias- 230 mln yil ilgari mavjud bо‘lgan
riptiliyalarni
avj olishi ochiq urug‘lilarni tarqalishi, sut emizuvchilarni
paydo bо‘lishi.
b. Yura-190 mln yil ilgari mavjud reptiliyalarni ustunligi
yopiq urug‘lilarni va qushlarni paydo bо‘lishi.
v. Bor-136 mln yil ilgari mavjud bо‘lgan. Guli о‘simliklarni
rivojlanishi, xashoratlarni gullab yashnashni
, riptiliya
larni qirilishi.
5. Kaynazoy.
.
a. Poliogen-66 mln yil ilgari paydo bо‘lgan. Sut
emizuvchilar
va qushlarn gullab yashnashi.
b. Neogen- 25 mln yil ilgari paydo bо‘lib, zamonaviy sut
emizuvchilar oilasini paydo bо‘lishi, zamonaviy
о‘simliklarni shakillanishi.
v. Tо‘rtlamchi davr 1,8 mln yildan hozirgacha davom etmoqda.
Nomo avlodlarini rivojlanishi.
8-ilova
Blits-sо‘rov savollari
1. Geoxronologiya nima uni xaqida nima bilasiz.
2. Yer tarixini о‘rganish usullari xaqida nima bilasiz.
3. Arxey erasi xaqida nima bilasiz.
4. Proterazoy davrlari xaqida nima bilasiz.
5. Paleozoy erasi xaqida nima bilasiz.
6. Meozoy erasi,davrlarini tushuntirib yoritib bering.
7.Kaynozoy erasi uni davrlarini tushuntiring.
8.Tо‘rtlamchi davrni asosiy о‘simlik va xayvonot dunyosi aytib
bering.
9.Biosfera tarkibini yoritib bering bilasiz.