O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta

Kirib kelish - umumiy jarayondagi birinchi bosqich, bu bosqich sotish hajmining g’oyat sekin o’sish bilan ajralib turadi, bozor mahsulotni hali qabul qilmagan, narxlar nisbatan yuqori bo’ladi. Savdo yuqori daromadli guruhlar, novatorlarga mo’ljallanadi. Bu bosqichda hali raqobatchilar umuman oz. Kirib kelish ayni paytda mahsulotni ayrim jihatlardan takomillashtirish mumkin bo’lgan vaqt ham hisoblanadi, chunki mahsulotni tayyorlash (yaratish) bosqichida oldindan payqash mumkin bo’lmagan muammolar ham ko’p uchraydi. Bozorning yangi mahsulotga munosabati hali noma’lum bo’lganligidan firmalar ishlab chiqarish mashina-uskunalari uchun katta sarmoyalarni ehtiyotkorlik bilan sarflaydi. Mahsulot ishlab chiqarishning sinama usullari bilan cheklangan miqdorda tayyorlanadi. Ikkinchi tomondan bozorga kirib kelish dastlabki talabni yaratish va yangi mahsulot haqida keng xabardorlik uchun reklama va boshqa marketing vositalariga katta xarajatlarni talab etadi, ya’ni axborot mahsulot sinfi doirasidagi ayrim buyumlarga emas, balki shu mahsulotning jami sinfiga qaratiladi. Shunday qilib, marketologlar uchun bu davr kapital sarflar davri hisoblanadi.

Sarflar keyinchalik foyda keltirishi mumkin yoki mahsulot ishlab chiqarishdan voz kechiladigan bo’lsa, ular to’liq xarajatlar hisobiga o’tkaziladi, ya’ni hisobdan o’chiriladi.

3.1-jadval

An’anaviy tovar hayotiy bosqichlar jarayoni tafsilotlari

Tafsilotlar	Hayotiy tsikl bosqichlari
	bozorga kirib kelish	o’sish	etuklik	inqiroz
Marketing maqsadlari	Novatorlar va jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi shaxslarni yangi tovarga jalb etish	Mahsulot sotishni va guruh-tur xilini kengaytirish	Tovar qiyofasini belgilaydigan ijobiy sifatlarni saqlab turish	Qisqartirmoq, jonlashtirmoq, tuxtatmoq
Tarmoq savdosi	O’sish	Tez o’sish	Barqarorlik	Qisqarish
Raqobat	Yo’q yoki juda oz	Qisman	Kuchli	Qisman
Tarmoqda foyda	Salbiy	O’sib boradigan	Kamayib boradigan	Kamayib boradigan
Foyda hissasi (mahsulot birligiga to’g’ri keladigan)	Past	Yuqori	Kamayib boradigan	Kamayib boradigan
Iste’molchilar	Novatorlar	Daromadi etarli kishilarning yalpi bozori	Yalpi bozor	Konservatorlar
Tovar assortimenti	Bir bazaviy model	Turli xillar sonining o’sib borishi	To’liq assortimentli guruh	Talab eng yuqori bo’lgan tovarlar
Mahsulot sotish	Tovarga bog’liq	Savdo joylarining ko’payib borishi	Savdo joylarinimg ko’payib borishi	Savdo joylarining kamayib borishi
Narx belgilash	Tovarga bog’liq	Narxlar diapazoni keng	To’liq narx liniyasi	Axborot tarzida
Tovar harakati	Axborot tarzida	Ishonchi bo’yicha	Raqobat tarzida	Axborot tarzida

39

2. 
   O’sish. Mahsulot hayotiy bosqichi jarayoni davomida tovar sotish hajmi tobora ortib boruvchi sur’atda o’sib boradi - iste’molchilar mahsulotni qabul qilgan va unga bo’lgan talab ta’minlangan bo’ladi. Har qanday mahsulot ham bu bosqichga etib kelmaydi: ko’plari bozorga kirib kelishi bosqichidayoq kasodga uchraydi. Bozor xuddi shunday, ammo sifati yuqori, raqobatchi mahsulot bilan to’lib ketadi. Reklama esa turli mahsulotlarning turli-tuman nisbiy afzalliklariga e’tiborni jalb etadi. Mahsulotlar turi ko’payadi, ixtisoslashgan segmentlarga ehtiyojlar kuchayadi, ayni paytda, mahsulotning sifat nuqsonlari bartaraf etiladi. Narxlar tobora arzonlashib boradi. Narx qo’yishdagi rag’bat omili iste’molchilardan ko’ra savdo vositachilariga ko’proq bog’liq bo’ladi.
   
3.