O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti
Shaxs tarbiyasiga taʼsir etuvchi omillar
Yüklə 0,81 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Shaxsning kamol topishidagi asosiy omillar.
| Shaxs tarbiyasiga taʼsir etuvchi omillar
Ijtimoiy omillar. Ijtimoiy munosabatlar, ijtimoiy tafakkur, turmush tarzi, shaxslararo, guruhlararo, millat va xalqaro munosabatlarning muvofiqligi. Biologik omillar. Genlar, irsiy, anatomik, fiziologik, ruhiy tashkiliy jihatlar orqali o‘tadigan birliklar. Ruhiy omillar. Inson psixikasidagi hissiy, aqliy faoliyat sohalaridagi o‘zgarishlar harakatlarining belgilangan, aniqlangan usuli bo‘lib, sabab tasavvurlar va qarashlarni qamrab oladi, ya’ni shaxs shakllanadigan manba hisoblanadi. 24
shakllanishidagi o‘rni nihoyatda beqiyosdir. Irsiy belgilarning rivojlanishi insoniy-ijtimoiy muhitda yashashga bog‘liqligiga ko‘plab misollar keltirish mumkin. Inson bolasi, agar ijtimoiy-insoniy muhitda emas, boshqa muhit, aytaylik hayvonlar muhitiga tushib qolsa, unda irsiy belgilarning ayrim biologik ko‘rinishlari saqlanar, lekin insoniy fikr, faoliyat, xatti-harakat bo‘lmaydi. (1920-yilda hindistonlik doktor Singx Midnapur shahri yaqinidagi bo‘ri uyasidan topib olgan qizchalar Kamola va Amola hayoti bunga misol bo‘ladi.) Ijtimoiy muhitning buyuk insonlar shakllanishidagi o‘rni muhim bo‘lib, Alisher Navoiy – shoir, Eynshteyn – fizik, Ulug‘bek – astronom, Ibn Sino – tabib bo‘lib tug‘ilmagan, albatta. Ulardagi qobiliyat kurtaklarining rivojlanishi, iste’dodga aylanishida ijtimoiy muhit, ta’lim-tarbiya muhim o‘rin egallaydi. Davlatimizning barkamol inson tarbiyalash borasidagi siyosatida ham shaxs shakllanishida muhitning o‘rni muhimligi ko‘rsatiladi. Ta’lim-tarbiya insonning shakllanishida yetakchi o‘rin egallaydi. Ta’lim – tarbiya natijasida irsiyat va muhitning stixiyali ta’sirini o‘qish, mehnat qilish, musiqa bastalash va boshqa malaka va ko‘nikmalar egallanishi evaziga o‘zgartirish, xatto tug‘ma kamchiliklar(karlik, zaif ko‘rish, soqovlik)ni bartaraf etish mumkin. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq mamlakatimizda qobiliyatli, iste’dodli va iqtidorli bolalarga alohida e’tibor berila boshlandi, bugungi kunda “Nihol”, “Zulfiya” nomidagi davlat mukofotlari, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy nomidagi va Prezident stipendiyalarining ta’sis etilganligi ham yoshlarga berilayotgan e’tiborning timsolidir. Ajdodlarimiz tomonidan qoldirilgan ma’naviy meros – ularning asarlarida komil insonni ma’naviy rivojlantirish g‘oyasi o‘z ifodasini topgan. Xususan, “Avesto”, Qur’oni Karim, Sharq mutafakkirlarining noyob asarlaridagi komil inson g‘oyasi, Sharqona axloq kodeksi va bugungi kundagi O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da sog‘lom avlod tarbiyasi haqida o‘lmas g‘oyalar keltirilgan. Har bir inson shaxs sifatida turlicha namoyon bo‘lar ekan, mehnatga, insonlar va jamiyatga bo‘lgan munosabati, faollik darajasi, axloq-odob borasidagi yetukligi turlicha bo‘ladi. Shaxs qaysi jamiyatda yashasa o‘sha jamiyat qonun-qoidalariga amal qiladi va voyaga yetadi. Pedagogikada shaxsning kamolotga yetishishi murakkab va ziddiyatli jarayon sifatida qaraladi. Shaxsning kamolotga erishishida irsiyat, muhit, maqsadga muvofiq amalga oshiriladigan ta’lim- tarbiya va albatta o‘zining mustaqil faoliyati, iroda safarbarligi muhim ahamiyat kasb etadi. Irsiyat nishonalari shaxsni shakllantirishning obyektiv omillariga kiradi. Inson organizmidagi anatomik tuzilish, fiziologik harakat, asab tipi, asosiy 25
va psixologiya fanlarida odam shaxsi va xulqi rivojlanishida biologik omillarning rolini yuksak baholab, shaxsni naslga bog‘lab o‘rganuvchi bixeviorizm, progmatizm, biogenetik oqimlar mavjud bo‘lib, ularning ayrim vakillari (E.Torndayk) odam bolasi ona pushtidaligidayoq bo‘lajak shaxsga xos barcha xususiyatlarga ega bo‘ladi, degan fikrni ilgari surishsa, ayrimlari ong va aqliy qobiliyat ham nasldan-naslga o‘tadi, - degan g‘oyani ma’qullaydilar. Ba’zi olimlar shaxsning axloqiy jihatdan o‘sishini ham irsiyatga bog‘laydi. Shunday qilib, irsiylik shaxsning o‘ziga xosligini belgilab beradigan anatomik, fiziologik, psixologik, tashkiliy jihatlar, ota- ona tomonidan irsiy o‘zgaruvchilar orqali o‘tadigan birliklardir. Biologik omilning inson shakllanishidagi o‘rni muhim va o‘ziga xos irsiyatning ahamiyatini inkor etib bo‘lmaydi, insonga xos xususiyatlar – aqliy va jismoniy mehnat qobiliyati, tafakkur va nutq ham tug‘ma o‘tishi mumkinligi, lekin bu tug‘ma imkoniyatlar rivojlanishi uchun inson bolasi insoniy muhit, odamlar orasida yashashi, jamiyatda munosabatlar o‘rnatishi, ijtimoiy hayotda qatnashishi va ma’lum xulq-odob qoidalariga amal qilishi lozimdir. Insonning shaxs sifatida shakllanishida muhit (geografik, ekologik, axborot vositalarining uzoq-yaqinligi, ota-ona, bobo-buvilar tarbiyasining to‘laqonligi, tashqi muhit va h.k) beqiyos ahamiyat kasb etadi. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|