O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti
Shaxs rivojlanishida faoliyatning o‘rni
Yüklə 0,81 Mb.
|
| Shaxs rivojlanishida faoliyatning o‘rni
Shaxsning rivojlanishida “faoliyat”, “faollik” tushunchalarining o‘rni beqiyos. Buyuk insonlar o‘z sohalarida yuksaklikka erishish uchun tinmay mehnat qilganlar. Inson o‘z intilishi va faolligi bilan yuksak natijalarga erishishi mumkin, qobiliyat va iste’dodni ro‘yobga chiqarish uchun ham o‘z ustida ishlanishi zarurdir. Masalan, “Buyuk iste’dod sohibi Muxtor Ashrafiy kunlardan bir kun shogirdinikiga tashrif buyuribdi. Shogirdi fortopiano oldida o‘tirib, kuy bastalayotgan ekan. Shogirdining rafiqasi ilhom parisi kelganda, turmush o‘rtog‘iga halal bermaslik uchun Ustozga bir pas o‘tirib turishni maslahat beribdi. Bir necha daqiqadan so‘ng shogird Muxtor Ashrafiy yoniga peshvoz chiqibdi. Salomlashgach, Muxtor Ashrafiy shogirdiga qarata: Men bugun kechasi bir kuy bastaladim. Marhamat, tinglab ko‘r, debdi va fortopiano yoniga kelib, bir necha daqiqa oldin yangragan kuyni ijro etibdi. Shogird hangu-mang bo‘libdi. Qanday qilib, ikki kishi bitta kuyni bastalashsa?! Biron nota ham o‘zgarmasa? Bunaqa sira bo‘lishi mumkin emas-ku?! – deb hayron qolibdi. Shunda Muxtor Ashrafiy xandon urib kulibdi-yu, hazillashayotganini aytibdi. Muxtor Ashrafiydagi buyuk iste’dod, xotirlash qobiliyatining kuchliligiga shogird tasanno aytibdi. Shunday qilib, mashhur musiqachi, bastakor Muxtor Ashrafiy o‘zining buyuk iste’dod egasi ekanligini namoyon qilgan ekan”. 26
namoyish qilgan buyuk rassom, arxitektor, matematik Leonardo Da Vinchi o‘z ustida tinmay izlangan, mashaqqat bilan mehnat qilganligi hech kimga sir emas. Yoshligida juda qashshoq yashagan Leonardo kunlarning birida tabiat quynida rasm chizish uchun Florensiyaning chekka qishlog‘iga kelibdi va yashash uchun ijaraga kichik hujra tanlabdi. Vaqt o‘tibdi, ammo Leonardo hujra pulini to‘lay olmabdi. Hujra egasi xasis va qitmir ekan. U rassomni tanimabdi va undan ijara haqqini talab qilibdi. Rassom ikki soatlardan so‘ng pulni to‘lashga va’da beribdi. Oradan ikki soat o‘tgach Leonardo Da Vinchi mo‘jazgina tugunchasini ko‘tarib, hujradan chiqibdi va pulni stol ustida qoldirganligini aytib, hujra egasi bilan xayrlashibdi. Xasis hujra egasi xonaga kirsa, stol ustida yaraqlab turgan bir uyum tilla tangalarni ko‘ribdi va ochko‘zlik bilan ularga qo‘l cho‘zibdi, ammo qo‘li stolning ustida mohirlik bilan chizilgan rasm ustida qolganligini ko‘rib, hayratdan yoqa ushlabdi... Ancha vaqtdan keyin hujraning egasi ushbu stolni juda katta pulga sotishga muvaffaq bo‘lib, mislsiz darajada boyib ketibdi. Demak, qobiliyat tinimsiz mehnat va izlanish natijasida iste’dodga aylanishi, insonni kamolotga yetaklashi muqarrardir. Inson faolligi “harakat”, “faoliyat”, “xulq” tushunchalari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, shaxs va uning ongi masalasiga borib taqaladi. Bola aynan turli faolliklar yordamida shakllanadi, o‘zligini namoyon qiladi. Demak, tahsil oluvchilarning faoliyatlari passiv jarayon bo‘lmay, u ongli ravishda boshqariladigan faol jarayondir. Ya’ni, faoliyat - o‘quvchi ongi va tafakkuri bilan boshqariladigan, undagi turli-tuman ehtiyojlardan kelib chiqadigan, hamda tashqi olamni va o‘z-o‘zini o‘zgartirish va takomillashtirishga qaratilgan o‘ziga xos faollik shaklidir. Bu o‘quvchining darslarda muayyan predmetlar mohiyatini o‘z tasavvuri doirasida, ma’lum bir yechim orqali bilishga, yangi kashfiyotlar yaratishga qaratilgan faoliyatdir. O‘quvchining aqliy harakatlari shaxsning ongli tarzda, ichki psixologik mexanizmlar vositasida amalga oshiradigan turli-tuman harakatlaridir. Bunday harakatlar doimo motor harakatlarni ham qamrab oladi. Bola shaxsining rivojlanishida harakatlar quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi kuzatiladi: Perseptiv – bunda o‘quvchi ongida jismlar va hodisalar to‘g‘risidagi yaxlit siymo (obraz) shakllanadi; Mnemik faoliyat – narsa va hodisalarning mohiyati va mazmuniga aloqador materialning eslab qolinishi, esga tushirilishi va bog‘liq murakkab faoliyat turi; Imajitiv faoliyat – («imaje»-«obraz») ijodiy jarayonlarda xayol va fantaziya vositasida ongda berilmagan narsalarning xususiyatlarini anglash va xayolda saqlashni taqozo etadi. 27
farqlanadi. Ayrim xatti-harakatlar boshida har bir harakatni jiddiy ravishda, alohida-alohida bajarishini va bunga butun diqqat-e’tiborni, ongning yunalishini talab etadi. Lekin vaqt o‘tgach, ongning ishtiroki kamayib, ko‘pgina qismlar avtomatlashib boradi. Buyuk mutafakkir Abu Nasr Farobiy shaxs kamolotida faoliyatning muhim o‘rnini alohda qayd etib, uning turlarini bir necha bosqichlarga ajratadi va amalga oshirish usullari, vaqt va fazoviy ta’rifi, fiziologik mexanizmlari to‘g‘risidagi g‘oyani ilgari suradi. Bugungi kunda zamonaviy pedagogikada insonni intellektual va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash masalalari ustida tinimsiz izlanishlar olib borilmoqda. Ushbu izlanishlar samarasi har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishga mo‘ljallangan strategiyalardan iborat bo‘lib, shaxsning eng asosiy huquqlaridan biri – bilim olish, ijodiy qobiliyatni namoyon etish, aqliy jihatdan rivojlanish, yoqtirgan kasbi bo‘yicha mehnat qilish huquqini ro‘yobga chiqarishga mo‘ljallangan. Ta’lim xizmatlarining iste’molchisi sifatida shaxsga davlat tomonidan ta’lim olish va kasb-hunar tayyorgarligi ko‘rish kafolatlanadi. Ta’lim jarayonida shaxs Davlat ta’lim standartlarida ifoda etilgan talablarni bajarishi shart. Ta’lim xizmatlarining amalga oshiruvchi sifatida shaxs munosib darajada malaka darajasini olgach, bilim va tajribalarni ta’lim jarayonida yosh avlodga o‘rgatish, moddiy ishlab chiqarish, ilm-fan, madaniyat va maishiy xizmat sohalarida faoliyat ko‘rsatish bilan shug‘ullanadi. Har bir odam faqat ta’lim, ijtimoiy tarbiya va ma’naviy kamolot, kasb- hunar o‘rganish tizimi vositasidagina shaxs bo‘lib shakllanadi. Natijada shaxsning ijtimoiy kamol topishi – uning jamiyat uchun foydali funksiyalarni bajarishi, o‘z vazifa va burchlarini puxta va ijodiy anglab, boshqalar bilan teng, mustaqil munosabatlarga kirishuvi yuz beradi. Kadrlar tayyorlash tizimida shaxsning o‘rni va roli, huquq va majburiyatlari qonuniy himoyaga olingan va tegishli hujjatlarda batartib bayon etilgan. Pedagogikadagi eng asosiy kategoriyalardan yana biri – tarbiyadir. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|