O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi f. I. Xaydarov n. I. Xalilova

Analizatorlar
- bu nerv fiziologik apparat bo’lib, periferiyadagi nerv 
uchidan (reseptor) sezuvchi nervdan( o’tkazish yo’li) va miya qobiqining tegishli 
qo’zg’atuvchini qabul qiluvchi sohasidan iboratdir. 
I.P.Pavlovning birinchi va ikkinchi signal tizimlari to’g’risidagi ta'limoti 
ilmiy psixologiya uchun katta ahamiyatga egadir. 
Hayvonlar uchun borliq katta yarim sharlaridagi ta'sirlagichlar va ularning 
izlari bilan signallashib ular organizmning ko’rish, eshitish reseptorlariga bevosita 
kelib turadi. Bu birinchi signallar tizimi bo’lib, odam va hayvonlarda umumiydir. 
So’zlar ikkinchi, maxsus insoniy signal tizimini tashkil etadi. So’zlar narsa va 
hodisalardan kelayotgan signallarning o’rnini egallagani uchun I.P.Pavlov 
tomonidan "signallar signali" deb nomlangan. Ikkinchi signal tizimining faoliyati
birinchi signal tizimidan ajralmagan holda bevosita bog’liq tarzda boradi. Ikkinchi 
signallar tizimi tafakkur va nutqning fiziologik asosi hisoblanadi.
Refleksning klassik tushunchasi yordamida psixik faoliyat asoslarini 
tushuntirishdagi muhim kamchilik shundan iboratki, refleks tizimi inson 
psixikasining idora etuvchi va o’zgartiruvchi rolini tushuntirib bermaydi. 
I.P.Pavlovning shogirdlari va izdoshlari bu kamchilikni reflektor organik tizimi 

---

17 
tushunchasini reflektor halqasi tizimi tushunchasiga o’zgartirish yo’li bilan 
yechishga intildilar. 
Nerv tizimining reflektorlik faoliyati borasida qator ishlar amalga oshirilgan 
bo’lib, ular tomonidan turli sxemalar ishlab chiqilgan. Jumladan, Bernshteyn 
bo’yicha reflektor aylanasi quyidagi ko’rinishga ega.
Psixikaning fiziologik asoslarini ochish muammolariga hayotining ko’p 
yillarini bag’ishlagan rus fiziologi 
P.K.Anoxin
(1898-1974) qaytarma afferentasiya 
tizimlarini aniqladi, natijada harakat akseptori deb nomlangan harakatini 
rejalashtiruvchi va idora etuvchi o’ziga xos funksional organlarga ajratildi.
4