Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

soʻz birikmalari zanjiri
deb atalgan birliklar 
ham ajratiladi. Bunda ayrim soʻz bir soʻz birikmasida hokim soʻz 
sanalsa, boshqa soʻz birikmasi tarkibida tobe soʻzga aylanishi 
mumkin, natijada bu soʻz bir necha soʻz birikmalarini bogʻlovchi 
vositaga aylanadi va soʻz birikmalari zanjiri hosil boʻladi:
Dalalarda 
yetishtirilgan asaldan shirin qovun va tarvuzlar xalqimiz dasturxoniga 
yetkazib berilyapti.
Mazkur gapdagi
yetishtirilgan
soʻzi 
dalalarda
soʻziga nisbatan hokim soʻz hisoblansa, 
qovun va tarvuz
soʻzlariga 
nisbatan tobe soʻz sanaladi, shuningdek, 
shirin
soʻzi 
asaldan
soʻziga 
nisbatan hokim soʻz hisoblansa, 
qovun va tarvuz
soʻzlariga nisbatan 
tobe soʻz hisoblanadi. 

---

7 
D i q q a t !
Ega va kesimi qatnashgan gap tarkibida nechta mustaqil 
soʻz mavjud boʻlsa, shundan 2 ta kam miqdorda soʻz birikmasi 
mavjud boʻladi: 
Men bugun maktabga bordim 
(4 ta must. soʻz).Soʻz 
birikmalari: 1) 
bugun bordim; 2) maktabga bordim.
Egasiz gaplarda 
esa soʻz birikmalari soni mustaqil soʻzlar sonidan 
bitta
kam boʻladi: 
Ertaga tong bilan joʻnaymiz 
(3 ta must. soʻz). Soʻz birikmalari: 
1) 
ertaga joʻnaymiz; 2) tong bilan joʻnaymiz. 
 
Soʻz birikmasining soʻz, ibora, sintagma va gapdan farqi 
Soʻz
narsa, belgi, shaxs, ish-harakatni umuman ifodalash uchun 
xizmat qiladi: 
Kitob
deganda umuman kitobni,
bordi
deganda 
umuman borilganlikni tushunamiz. 
Soʻz birikmasi ham narsa, belgi, ish-harakatni ifodalaydi va bu 
jihatdan soʻzga oʻxshab ketadi, ammo soʻz birikmasi narsa, belgi, 
ish-harakatni boshqa narsa, belgi, ish-harakatlardan ajratib, aniqroq 
qilib ifodalaydi: 
oʻquvchi - a’lochi oʻquvchi, yozish - tez yozish. 
Qoʻshma soʻz va soʻz birikmasi oʻzaro quyidagicha farqlanadi: 
qoʻshma soʻz bir soʻroqqa javob boʻladi, soʻz birikmasi tarkibidagi har 
bir soʻz alohida-alohida soʻroqlarga javob boʻladi, soʻz birikmasidagi 
har bir soʻz oʻz urgʻusiga ega boʻladi, qoʻshma soʻz esa yaxlit bitta 
urgʻuga ega boʻladi: 
sotib olmoq
(nima qilmoq?) – qoʻshma soʻz;
joʻshib kuylamoq
(