5
1-mavzu: Sintaksisga kirish
Reja:
1. Sintaksis haqida ma’lumot.
2. Sintaktik munosabat turlari.
3.Soʻzlarning tеng va tobе bogʻlanishi.
4. Sintaktik aloqa vositalari.
Tayanch tushunchalar:
sintaksis, tobe, hokim, soʻz qoʻshilmasi, soʻz
birikmalari zanjiri, ibora(turgʻun birikma)
Sintaksis grammatikaning ikkinchi qismi boʻlib, unda
soʻzlarning bir-biriga bogʻlanib, soʻz
birikmalari hosil qilinishi, gap
turlari oʻrganiladi.
"Sintaksis
" grekcha soʻz boʻlib,
"tuzish”
demakdir.
Sintaksis oʻz navbatida
a) soʻz birikmasi sintaksisi
va
b) gap
sintaksisi
kabi ikkita boʻlimga ajraladi.
Mustaqil soʻzlar ma’no va grammatik jihatdan bir-biriga bogʻlanib,
soʻz qoʻshilmasini hosil qiladi.
Maydonda erkaklar va ayollar
toʻplandi
degan gapda quyidagi soʻz qoʻshilmalari mavjud:
1)
erkaklar va ayollar; 2) erkaklar toʻplandi; 3) ayollar toʻplanhdi; 4)
maydonda toʻplandi.
Soʻz qoʻshilmasidagi soʻzlar bir-biri bilan ikki xil
bogʻlanadi:
1) teng bogʻlanish; 2) tobe bogʻlanish
. Teng bogʻlanishda bir soʻz
boshqasiga tobe boʻlmaydi, bir-biri bilan
sanash ohangi yoki teng
bogʻlovchilar yordamida bogʻlanadi:
erkaklar va ayollar; erkaklar,
ayollar
. Tobe bogʻlanishda bir soʻz boshqasiga tobe boʻladi:
maydonda toʻplanishdi
. Tobelikning asosiy belgisi: bir soʻz boshqa
soʻzni izohlab keladi. Bir-biriga tobe bogʻlangan soʻzlar soʻz
birikmasini hosil qiladi. Ega va kesimning bir-biri bilan bogʻlanishi
soʻz birikmasi emas, gap hisoblanadi:
Odamlar toʻplandi.
Ikki yoki undan ortiq mustaqil soʻzning ma’no,
grammatik va
ohang jihatdan birining boshqasiga tobe boʻlib bogʻlanishi
Dostları ilə paylaş: 
