6
ma’nosi izohlanayotgan soʻz
hokim (bosh) soʻz
, uning ma’nosini
ravshanlashtirib
kelayotgan, izohlayotgan, toʻldirayotgan soʻz
tobe
(ergash) soʻz
hisoblanadi. Soʻroq hamma vaqt hokim soʻzga qarab
beriladi, soʻroqqa javob boʻlgan soʻz ergash(tobe) soʻz hisoblanadi:
Shirin olma (qanday olma?).
Bosh soʻz ot, sifat, son, olmosh, ravish, modal soʻz va otlashgan
taqlid hamda undov soʻzlar bilan ifodalansa,
otli birikma
hisoblanadi:
baland bino, asalday shirin, intizomda birinchi, bolalarning
hammasi, menda koʻp, senga kerak, toʻplarning gumbur-gumburi,
askarlarning urrasi.
Bosh soʻz fe’l va uning ravishdosh,
sifatdosh va harakat nomi
shakllari bilan ifodalansa,
fe’lli birikma
hisoblanadi:
kitobni
oʻqish, ishni bajarib, tez kelgan.
Soʻz birikmalari tuzilishiga koʻra ikki xil boʻladi:
1.Sodda soʻz birikmalari
boshqa birikmalarga ajralmaydigan soʻz
birikmalaridir (bunda yordamchi soʻzlar ham ishtirok etishi mumkin):
beshta daftar, bugun keldi, oʻzining uyi
,
shaharda yashaydi, akasi
haqidasoʻradi
. Ajralmas birikmalar, qoʻshma soʻzlar, iboralar
qatnashgan birikmalar ham sodda soʻz birikmasi hisoblanadi:
qilich
boʻyin ot, borsa kelmas oroli, turib javob bermoq
.
2. Murakkab soʻz
birikmalari
tarkibida uchta va undan ortiq mustaqil soʻz
qatnashib,
shaklan kamida ikkita soʻz birikmasidan iborat boʻladi, mazmunan esa
bu soʻz birikmalarini ajratib boʻlmaydi:
gʻayratli yosh bolalar, yangi
ommabop kitob, katta qora qoʻy, asfalt yotqizilgan keng koʻchalar,
katta mevali daraxt
,
bugun kelgan ishchilar
. Bunda sodda soʻz
birikmasi kengayadi.
Ayrim
darsliklarda
Dostları ilə paylaş: 
