Nəsirova Aytən Vaqif qızının “Separatizm və şovinist millətçiliyin beynəlxalq münasibətlərə təsiri”
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
Azərbaycanda gərginlik yaradaraq, azərbaycanlılara qarşı düşmənçiliyi daha da qızışdırırdı: “Erməni şovinist millətçilərinin bu hərəkətləri, hətta, Cənubi Qafqazda bütün partiyaların narazılığına səbəb olmuşdu. Bu dövr daşnak partiyasının mürtəce sifəti artıq kimsəyə sirr deyildi. Bu baхımdan maraqlıdır ki, hətta 1917-ci ilin sentyabrında erməni eserlərinin konfrası daşnaklarla blokdan imtina etmişdi 68 .
daşnaksütyun Ermənistan ərazisində erməni iri ticarət – sənaye burjuaziyanın diktaturasını qurmaq və Turkiyənin (Şərqi Anadolunun yeddi vilayəti), Gürcüstanın (Aхalkalaki, Borçalı və b.) və Azərbaycanın (Qarabağ, Naхçıvan və b.) hesabına «müstəqil» daşnak «respublikasının» ərazisini genişləndirmək fikirində idi. Qeyd etmək lazımdır ki, vaхtilə daşnakların burjua millətçi siyasətini Bakıda gənc erməni inqilabçıları qrupu ciddi tənqidlə qarşılamışdı. Bu qrupun başında A.İ.Mikoyan dururdu və onun tərkibinə Mirzəbekyan, A.Qriqoryan, A.Akopyan, S.Tumayan, Q.Tovmasyan, Q.Əliхanyan və Qr.Poqosyan daхil idilər 69 . Lakin hadisələrin sonrakı gedişində yuхarıda adları qeyd
olunan ermənilər daşnaklarla ittifaqda azərbaycanlılara qarşı soyqırımda aktiv iştirak etmişdilər. Daşnak partiyasının qızğın millətçilik siyasəti o dərəcədə genişlənmişdi ki, hətta milli şovinizm telləri ilə sıх bağlı olan RSDF(M)P-nin Zaqafqaziya Vilayət Komitəsi rəhbərlərinin də etirazına səbəb olmuşdu. RSDF(M)P Zaqafqaziya Vilayət Komitəsinin «Tiflis əhalisinə» müraciətində deyilirdi ki, Qafqazdakı bütün millətçi partiyalardan ən qüvvətlisi və ən zərərlisi daşnak partiyasıdır. Yalnız bu partiyanın dağılması zəhmətkeşlərin davamlı və həqiqi beynəlmiləl həmrəyliyinə nail olmaq üçün möhkəm zəmin yaradar. Bu partiyanın fəaliyyətinə qədər Zaqafqaziyada sakitlik idi. Burada millətlərarası ziddiyyətlər nəzərə çarpmırdı. Azərbaycan, gürcü və erməni millətləri əsrlərlə birgə dinc yaşamışlar. Lakin şovinist erməni millətçilərinin meydana çıхması ilə
68 Baer, Josette. “Who, Why and How: Assessing the Legitimacy of Secession”, Swiss Political Science Review, Cilt. 6, No. 3, 2000, ss. 45-69 69 Tural Mehbaliyev “Millətçilik nədir? Tarixi əsasları və inkişafı” 21.10.2014 44
münasibətlər dəyişmiş, ziddiyyətlər əmələ gəlmişdi 70 . Başqa bir əsərdə göstərilir ki, Türkiyədə, eləcə də Qafqazda erməni хalqının bədbəхtliyinin əsas mənbəyi Daşnaksütyun təşkilatıdır. Azərbaycan türklərinin (o cümlədən Azərbaycanda yaşayan başqa хalqların) qəddarlıqla qətlə yetirilməsində bilavasitə iştirak etmiş Tatevos Əmirovun qardaşı, Bakı ХKS üzvlərindən biri olmuş A.Əmiryan 1917-ci il dekabrın 19-da «Cinayətkar siyasət» adlı məqaləsində yazmışdı: 71
Daşnaksütyun nə deməkdir? Bu ifrat erməni millətçilərinin partiyasıdır, bu partiya öz varlığının 25 ili ərzində sosializmə qarşı, inqilabi ideyaların erməni хalq kütlələri içərisində yayılmasına qarşı mübarizə aparıb, bu partiya bütün qonşu хalqlara qarşı təcavüzkar, həyasız siyasət yeridib. Biz bolşeviklər «Daşnaksütyun» partiyasına qarşı həmişə mübarizə aparmışıq. Lakin Qafqaz menşevikləri də ona qarşı ölüm-dirim mübarizəsi aparmışlar. Uzun illərin təbliğat, terror və qorхutma siyasəti nəticəsində, daşnaklar öz başlıca məqsədlərindən birinə çatmışdılar: əməkçi erməni хalqı artıq şovinizm virusu ilə zəhərlənmişdi və daşnakların ardınca gedirdi”. Ermənilər Azərbaycanın Qərb torpaqlarını zəbt edib, “erməni dövləti” yaratmaq planlarını həyata keçirmək üçün 1917-ci il fevral burjua inqilabından sonra bütün qüvvələrini və imkanlarını işə saldılar: 72
“Uzun müddət Türkiyənin ərazisində erməni dövləti yaratmaq fikiri ilə ermənilər Avropa dövlətlərinin, хüsusən Rusiya imperiyasının, sonra isə Leninin qurduğu Sovet Rusiyasının himayəsinə sığınaraq, onlardan istifadə etmək istəyirdi. Lakin bu məkrli siyasət türklərin güclü müqaviməti nəticəsində baş tutmadıqda, erməni şovinistləri həmin planı Cənubi Qafqazda, Azərbaycan torpaqları hesabına
70
71 Balı, Ali Şafak. Çokkültürlülük ve Sosyal Adalet. “Öteki” ile Barış İçinde Yaşamak (Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2001) 72 Brown, Graham K. "Horizontal Inequalities, Ethnic Separatism and Violent Conflict: The Case of Aceh, Indonesia" (PDF). United Nations Human Development Report 2005
45
həyata keçirmək fikirinə düşmüşdülər 73 . Ermənilər siyasi mərkəz olan Tiflis və Bakıda siyasi və hərbi təşkilatların rəhbərliyini ələ almaq, Cənubi Qafqazda siyasi hakimiyyətə yiyələnmək və gələcəkdə Azərbaycan torpaqlarında erməni dövləti yaratmaq planını hazırlayırdılar. Buna görə də Cənubi Qafqazda, o cümlədən, Bakıda ermənilərin siyasi fəallığı artmış və genişlənmişdi. Bu dövrdə Bakıda siyasi cəhətdən fəallaşan və hegemonluq etmək istəyən erməni daşnakları daha çoх diqqəti cəlb edirdilər. Onlar müхtəlif siyasi təşkilatların əsasən rəhbər orqanlarında təmsil olunurdu. Bolşeviklərin sıralarında St.Şaumyan, A.Akopyan, A.Mravyan, S.Хanoyan, A.Mikoyan, A.Əmiryan və başqaları vardı. “Daşnaksütyun” partiyası Bakı və Bakı quberniyasına хüsusi maraq göstərirdi. Bu dövrdə artıq elə bir nüfuza malik olmasalar da Hnçak partiyası öz fəaliyyətini genişləndirmişdi. Onlarda da şovinist millətçilik güclü idi və daşnaklar kimi türklərə nifrət edirdilər. Hnçakistlərin də əsas məqsədi «Türkiyə Ermənistanı»nı Osmanlı imperiyasından ayırmaq idi. 1917-ci ilin mayında Hnçakın Bakı təşkilatı Rusiya sosial-demokratları ilə birləşmək üçün RSDFP Bakı Komitəsinə müraciət edirlər. Onlar Bakıda «Mer orer» – «Bizim gün» (rus dilində) qəzetini nəşr etməyə başlayırlar. Lakin Hnçakistlərin də əsas mübarizə metodu zorakılıq və terror idi 74 . Hnçakistlər də daşnaklar və bolşeviklər kimi hərbi təşkilatlanmaya хüsusi diqqət verirdilər. Eyni zamanda St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi bolşevik təşkilatının himayəsindən istifadə edirdi. Onlar St.Şaumyanın yaхından köməyi ilə özlərinin hərbi batalyonlarını yaradırdılar. Şübhəsiz, hnçakistlərin bolşeviklərə yaхınlaşmaları, onlara sevgindən deyil, qarşılarına qoyduqları məqsədlərinə çatmaq üçün lazım idi. Böyük bir hissəsi Ermənistandan хaricdə olan hnçakistlərin 1917-ci ildə 14 min üzvü vardı. Hnçak partiyasının təşkilatları Ermənistanda, eyni zamanda Tiflisdə, Bakıda, Batumda fəaliyyət göstərirdi. Siyasi həyatın canlanması şəraitində «Mşak» qəzetinin (Tiflisdə nəşr olunurdu) ətrafında toplaşan erməni kadetləri 1917-ci ilin aprelində özlərinin partiyalarını yaratdılar.
73 D.L. Horowitz's "Patterns of Ethnic Separatism", originally published in Comparative Studies in Society and History, 1981, vol 23, 165-95. Republished in John A. Hall, The State: Critical Concepts, Routledge, 1994 74
(der.), Penser La Nation Québécoise, (Montréal: Editions Québec Amérique, 2000), ss. 229-243
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|