Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
35 Yaponiya ərazisində yerləşdirilən amerikan hərбi bazaları ilə əhatə olunmuşdu. Böyük Britaniya, İtaliya və Türkiyə ərazisində yer- ləşdirilmiş orta mənzilli raketlər Kubadakı sovet raketlərinə bərabər idi. Belə şəraitdə sovetlər özünü təhlükəsiz hiss etmirdi. Yeni sovet rəhbərliyi Türkiyə ilə yaxınlaşmaqla həm dюvləт təhlükəsizliyini təmin etmək, həm də Ankaranın Qərb bloku ölkələri ilə münasibət- lərini zəiflətməyə çalışırdı. 50-ci illərin sonu-60-cı illərin əvvəllərində Türkiyə ABŞ-ın xarici ölkələrə etdiyi yardımlarda ilk yerlərdən birini tuturdu. Bu yardımlar 1948-ci il iyulun 4-də imzalanmış ABŞ-Türkiyə iqtisadi əməkdaşlığı haqqında sazişdən sonra edilməyə başlanmışdı. ABŞ-ın Türkiyədə möhkəmlənməsi 50-ci illərin sonlarından eтiбarən müx- təlif hərbi, iqtisadi yardımların edilməsi və nümayəndə heyətlərinin səfərləri ilə başa çatmışdı. ABŞ-Türkiyə hərbi-strateji əməkdaşlığı sovet dövlətini narahat edirdi. ABŞ-ın Türkiyəyə diqqət yetirməsini bir sıra obyektiv amillər şərtləndirirdi. Orta Şərqin ən böyük və qüdrətli dövlətlərindən hesab edilən Türkiyənin coğrafi-siyasi mövqeyi ABŞ üçün mühüm hərbi- strateji əhəmiyyət daşıyırdı. Ölkə ərazisinin şərqə doğru uzanaraq ABŞ-ın başlıca rəqibi olan SSRİ ilə su və quru sərhədləri yaratması amerikanların antisovet fəaliyyətinə əlverişli şərait yaradırdı. Ame- rikalılar ideal coğrafi mövqeyinə görə Türkiyəni SSRİ-yə qarşı ən əlverişli ölkə hesab edirdilər. İki ölkə arasında hərbi sahədə əmək- daşlığa dair müxtəlif vaxtlarda 50-dən çox saziş imzalanmışdı. Avi- asiya hissələrinin, radiolokasiya qurğularının, nüvə başlıqlı silah- ların toplandığı anbarların olduğu bu bazalar təxminən 35 mln. m 2
qulluqçusu yerləşdirilmişdi 12 . 60-cı illərin əvvəllərində isə Türkiyə- dəki amerikan hərbi heyətinin sayı ailə üzvləri nəzərə alınmadan 50 min nəfər idi. AБŞ hərbçiləri və kəşfiyyatçıları əsasən Ankara, İstanbul, İzmir, Adana şəhərlərində, Qara dəniz sahillərində və Türkiyənin şərq vilayətlərində uğurla işləyirdilər. Ankarada 6 min nəfərdən çox amerikan əsgər və zabiti, Adanada İncirlik hərbi hava bazasında isə 3 min nəfər hərbçisi xidmət edirdi. Dünyanın heç bir məntəqəsində amerikan hərbi bazaları Türkiyədəki qədər SSRİ-yə yaxın yerləşməmişdi. İncirlikdəki amerikan hərbi bazasında qu-
36 raşdırılan elektron kəşfiyyat qurğuları Moskva və Leninqrad şəhər- lərində hətta taksi sürücülərinin dispetçer məntəqəsi ilə rasiya danışıqlarını dinləyə bilirdi. SSRİ-nin cənub əraziləri Türkiyə üzə- rindən ABŞ və NATO-nun nəzarəti altında alınmışdı. Türkiyə Şərqlə Qərb arasında körpü rolunu oynayırdı. Dün- yanın mühüm beynəlxalq nəqliyyat və ticarət kommunikasiya yolları olan Qara dəniz boğazlarına nəzarət edirdi. Boğazlar istə- nilən ölkəyə ciddi təsir vasitəsi idi. SSRİ-yə gətirilən yüklərin bir çoxu türk limanları və boğazlarından keçirdi. Ötən müddətdə amerikan kapitalının Türkiyəyə daxil olması əsasən aşağıdakı yollarla baş vermişdi:Türkiyəyə iqtisadi və texniki yardımlar; kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracına kömək; Türki- yəyə Beynəlxalq bərpa və inkişaf bankı, İdxal-ixrac bankı vasitəsilə yardımlar; xüsusi amerikan kompaniyalarının Türkiyə ərazisində neft geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılması və çıxarılmasında iştirakı. Türkiyəyə amerikan iqtisadi və texniki yardımları əsasən dövlət xətti ilə edilirdi. İstanbul ticarət evinin mətbuat orqanı Türkiyəyə istiqrazlar və əmtəə ixracı adı altında edilən amerikan yardımlarının türk mallarının ixracını maliyyələşdirmək məqsədi güddüyünü ya- zırdı.
Texniki yardımlarda Türkiyədəki amerikan heyətinin maliy- yələşdirilməsi, türklərin ABŞ-a təhsil almaq üçün göndərilməsi xüsusi yer tuturdu. 1961-ci ilin iyul ayınadək ABŞ-a və digər ölkə- lərə təhsil almaq üçün 2013 türk gənci göndərilmişdi. Türkiyə hökumətinin ölkənin beşillik inkişafını təmin etmək məqsədi ilə ABŞ və NATO-dan 1,5 mlrd. dollar həcmində aldığı borc ölkənin xarici siyasət kursunun aydın şəkildə Qərbə yönəlik olduğunu göstərirdi 13 . Yaranmış belə vəziyyət sovet dövlətinin mə- nafelərinə qətiyyən cavab vermirdi. Sovet rəhbəri Xruşşov 1962-ci il iyulun 2-də Rumıniya radiosu və televiziyası ilə etdiyi çıxışında deyirdi ki, amerikan imperialistləri zəif inkişaf etmiş ölkələrə kömək etməklə lovğalanırlar, o cümlədən Türkiyəni xatırlayırlar. Gəlin baxaq, onların “xeyirxahlığı” nəticəsində bu ölkənin iqtisa- diyyatında nələr olmuşdur. Qərb 1949-cu ildən etibarən Türkiyəyə yardım etməyə başlamışdır. 1948-ci ildə, yəni Menderes hökuməti ABŞ “yardımı”nı qəbul edən zaman Türkiyənin sənaye sektoru mil-
37 li gəlirin 10,5 faizini verirdi. 1960-cı ildə, amerikan “yardımı”ndan 12 il sonra Türkiyənin milli gəlirində sənaye sektorunun payı 10,9 faiz təşkil edirdi. Bu nə deməkdir? Bu o deməkdir ki, Türkiyə elə əvvəlki kimi inkişaf etmiş hər hansı sənayesi olmayan kənd təsərrüfatı ölkəsi olaraq qalır. Türkiyənin iqtisadiyyatı əsl dalana dirənmişdir. Ölkə öz kreditorlarından aldığı borcları 2008-ci ildən tez ödəmək qabiliyyətində deyildir. Bu bizim hesablamamız de- yildir. Belə məlumatları Türkiyənin burjua qəzeti olan “Vatan” verir. Lakin təkcə türk sənayesi türk irticasının okeanın o tayındakı imperialistlərlə sövdələşməsinin qurbanı olmamışdır. Türkiyənin kənd təsərrüfatı da belə ağır vəziyyətdədir, hətta xalqı çörəklə təmin edə bilmir, onu da xaricdən gətirirlər. Bir qədər əvvəl Türkiyənin “Cumhuriyet” qəzeti Qərb dövlətlərinin Türkiyəyə 3 milyon ton taxılın verməsinin başa çatması münasibəti ilə İstanbulda keçirilən qəribə təntənə haqqında məlumat vermişdi. Məqalə müəllifi yazır ki, bu təntənələr qəmli əks-səda doğurdu. Kim bilir, biz hələ neçə il xaricilərə əl uzadacağıq 14 . Xruşşov nitqində Qərbin Türkiyəyə yar- dım etməsinin elə bir xeyri olmadığını xüsusi vurğulayırdı. Münasibətlərə mənfi təsir edən amillərdən biri Türkiyədəki amerikan bazalarından qalxaraq sovet hava sərhədlərinə girən U-2 kəşfiyyat təyyarələrinin uçuşları idi. ABŞ prezidenti Duayt Eyzen- hauer bütün ölkələrin təyyarələrinin uçuşları üçün açıq səma tələb edirdi. Sovet lideri Xruşşov isə hava sərhədlərinin ciddi qorun- masına, qapalı səmaya tərəfdar idi. U-2 təyyarələri Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin qürur mənbəyi hesab edilirdi. 50-ci illərin sonu üçün RACE CAR kodu altında Yaponiya və Türkiyədəki bazalardan qalxaraq uçuş proqramlarını həyata keçirən U-2 təyyarələri heç bir maneəyə rast gəlmədən sovet səmalarına soxularaq təhlükəsizlik üçün qorxu yaradırdı 15 . Həmin təyyarələrdə xüsusi kameralar quraşdırılmışdı. Bunlarla sovetlərin ən gizli müəssisələrinin fotoşəkilləri çəkilir, hərbi hissələr qeyd edilirdi. U-2-lərin uçuşu sovetləri hiddətləndirirdi. Sovet hərbçiləri bu uçuşların qarşısını ala bilmirdi. Başqa təyyarələr sovet səmasına girən kimi vurulub düşürülsə də, 15 km hündürlükdə sürətlə uçan U-2-lər SSRİ-nin mərkəzi rayonlarına qədər girərək ən məxfi hə- dəflərin üstündən rahatca keçirdilər. Sovetlər bu təyyarələri zərər- Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|