Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
1925-ъи ил декабрын 17-дя Парисдя SSRİ ilə Türkiyə арасында imzalanan dостлуг вя bитяряфлик haqqında müqavilədə “iки дювлятдян бириня qarşı тяъавцз оларса, диэяри битяряф мювге tutmalıdır” yazılmışdı. Лакин сийаси мцнасибятлярдяки аб-щава тиъарят вя игтисади мцнасибятлярдя юзцнц чох да бiрузя вермяди. SSRİ бир тяряфдян, тцрк ихраъ малларына сярт мящдудиййятляр гойур, диэяр тяряфдян ися Анадолуда тцрк малларына qarşı демпинг - юз малларыnın цзяриндя ашаьы гиймятляр тятбиг етмякля Тцркийядя бющраны дяринляш- дирмяйя чалышырды. 1927-ъи илдя имзаланан тцрк-soveт тиъарят сазиши дя бу гцсурлары арадан галдырмады.
Musтafa Kamal Paşa hərбi тəlimlərdə səfirlərlə бirlikdə 1929-cu ilin dekabrında SSRİ xalq xarici işlər komissarının müavini L. M. Karaxan Türkiyəyə səfər etdi. Səfər zamanı 1925-ci il müqaviləsinin müddətini uzatmaq və əlavə protokol imzalamаq barədə razılıq əldə edildi. Danışıqlarda SSRİ ilə dostluğun heç vaxt pozulmayacağı xüsusilə vurğulandı.
21
komissarı G.Q.Çiçerin тürk səfiri ilə gюrüşür
1930-ъу илdə Тцркийянин бейнялхалг алямля
мцнасибятляриндя дяйишикликляр əmələ gəldi. Ankara sабиг дцшмянляри, хцсусян Бюйцк Британийа və
Франса иля йахынлашды. Бу просесляр Moskvada щяйяъана сябяб олду. 1930-cu il sentyabrın 24-dən oktyabrın 3-dək Türkiyənin xarici işlər naziri Rüştü Aras Moskvaya səfər etdi. 1931-ъи илдя xalq xarici işlər komissarı M.M. Литвинов An- karaya эялди. Тиъарят мцнасибятлярини йахшылашдырмаг йо- лунда да мцяййян гярарлар гябул олунду. Тцркийянин Гярбля йахынлашмасы сябябиндян SSRİ иля мцщцм игтисади мясяляляр də щялл едилдi. 1932-ci ilin yazında Türkiyənin baş naziri İsmet İnönü SSRİ-də səfərdə oldu. Soveт lideri Stalinlə görüşdü. Tükiyənin Millətlər Cə- miyyətinə daxil olması məsələsinə SSRİ rəhbərləri etiraz etmədilər. Sovetlər Türkiyəyə kredit verməyə razı oldu. 1933-cü ildə K.E. Voroşilov başda olmaqla sovet nümayəndə heyəti Ъцмщуриййятин 10-ъу илдюнцмц шянликляриндя иштирак цчцн Türkiyəyə səfər etdi. Musтafa Kamal Paşa ilə danışıqlar apardı. 22
И.В.Сталин вя Исмет Инюнц Тушино аеродромунда
Sяфярlərin нятиъяси олараг sовет щюкумяти игтисади йцксялишдян ютрц Тцркийяйя 8 милйон rubl мябляьиндя кредит ачды. Бундан ялавя, ава- данлыг вя ъищазларла тя- мин едиляn Кайсери вя На- зıllı toxuculuq mяркязляри йарадылды. Техники кадр- ларын hazırlanması цчцн SSRİ-yə adamlar эюндярилди.
22-də Montrödə Qara dəniz boğazlarında rejimə dair beynəlxalq konfrans açıldı.
Musтafa Kamal Paşa Тürkiyə Cümhuriyyəтinin yaradılmasının 10-cu ildюnümündə soveт nümayəndə heyəтi ilə бirgə 23
тürk səfirinin eтimadnaməsini qəбul eтdikdən sonra sюhбəт zamanı
Konfransda SSRİ ilə Türkiyə arasında ciddi fikir ayrılıqlarının olduğu üzə çıxdı. Buna baxmayaraq, sovet nümayəndə heyəti konvensiyanı imzaladı. Konvensiya boğazlar üzərində Türkiyənin suveren hüquqlarını tamamilə bərpa etdi. Тцркийянин Монtrödə газандыьы зяфяр, боьазлар цзяриндя нязаряти тамамиля ялиня алмасы, сащилляри тякрар силащландырмасы бейнялхалг аləmdə мювгелярини хейли gücləndirdi. Бу дяфя Гара дянизя сащил хятти олмайан юлкялярин щярб эямиляринин эюндярилмясиnə müəyyən şərtlər altında icazə verildi. SSRİ бу бахымдан юзцнц мямнун щисс етди. Sovet щярб эямиляри Аralıq дянизinə манеясиз чыхмаг имканы qazanırdı. Лакин Москва буну йеня дя кифайят щесаб етмяdi. Беля шяраитдя Тцркийя Гярб дювлятляри иля мцнасибятля- рини даща да инкишаф етдирirди. 1936-cı ilin sентйабр айында илк дяфя олараг инэилис кралы Истанбула эялdi. Ататцрк тяря- финдян гябул едилди. Бу заман Авропада алман тящлцкяси артырды. Бюйцк Британийа Тцркийяйя sürətlə мейл edirdi.
24
Франса da Türkiyə иля йахынлашды. Frаnсız щюкумяти Щатай məsələsində Тцркийя иля мцбаризя апармаьыn мянафеляриня уйьун эялмядийини başa düşərək Анкаранын тялябляриня ещти- рам эюстярди. Щатай мясялясинин Тцркийядя кечирилян данышыглар заманы щялл едилмяси нятиъясиндя Гярб юлкя- ляри иля münasibətlərdə сон эярэинлик мясяляляриндян бири дя арадан галхды. Бir qədər sonra İnönü baş nazir vəzifəsindən getdi. Onun yerinə baş nazir Celal Bayar oldu. Münasiбəтlər soyuqlaşmaьa doьru ge- dirdi. 1938-ci ildə İzmir və Karsdakı sovet, Odessa, Bakı, Lenina- kan və Yerevandakı türk konsulluqları bağlandı. Yalnız İstanbulda SSRİ-nin, Batumda isə Türkiyənin konsulluğu saxlanıldı. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi azaldı. 1938-ci il noyabrın 10-da Mustafa Kamal Atatürk vəfat etdi. İsmet İnönü Türkiyə prezidenti seçildi. 1939-ъу ил… Дцнйа йени бир бюйцк мцщарибяйя щазыр- лыг ичярисиндя иди. Миллятляр юзлярини gələn фялакятдян горумаьа чалышырдылар. Belə şəraitdə Тцркийя Бюйцк Брита- нийа вя Франса иля щярби məsələlərə dair мцзакиряляр апарыр- ды. Adolf Щитлер щансы истигамятдя щярякят едяъякди? Москва фашист Алманийасынын anqlosaks дювлятляриnə гар- шы дурмасына, беляликля, капиталист дедийи юлкялярин ъям шякилдя зяифлядилмясиня чалышырды. Август ayının 23-də Moskvada Almaniyanın xarici işlər naziri İoahim fon Рибbентроп вя В.М.Молотовун имзаладыглары ики юлкя арасында 10 il müddətində hücum etməmək haqqında müqavilə və gizli nasisт- soveт paktı Щитлер ордуларыны Гярби Авропа ölkələrinə qarşı йюнялdirdi. Мцщарибя Полшаya hücumla башлады. SSRİ isə sentyabr ayında Qərbi Ukraynа, Qərbi Belorusiya, Bessarabiyanı və Baltik ölkələrini işğal etdi. Beləliklə, SSRİ ilə Almaniya arasında йени сяпэидя достлуг ялагяляри гурулду. Polşa bu dövlətlər arasında bölüşdürüldü. Bundan sonra alman ордусу Франсайа dоğru истигамятлянди. Bu пактдан аз сонра Тцркийянин хариъи ишляр назири Şükrü Сарачоьлу Москвада səfərdə иди. Советляр iряли сцрдцйц тяляблярля щям тцрк-совет мцнасибятлярини силкяляди, щям дя Тцркийяни щцркцдяряк юзцнцн сямими олмасында шцбщя
Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|