MüNDƏRİcat ramazan ayi – İlahi TƏqva üZƏRİNDƏ İradəNİn təRBİYƏ olunmasi ayi
Yüklə 5,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Prof. Hartnell müsəlmançılıq haqqında hər dəfə danışdıqda paltarını düymələyər və böyük bir ehtiramla
- 1. ASTRONOMİYA
- 2. TRİQONOMETRİYA
- 3. RİYAZİYYAT
- 7. COĞRAFİYA
MİLLİ GÖRÜŞ 15
böyük xidməti yəqinliklə bildiyi üçün onunla uzun müddət bir yerdə işləyən və eyni sahədə professorluq edən dostumuz Fuad Sezgin bəy: “Prof. Hartnell
Bu həqiqətlərə baxmayaraq, qərbdə vaxtsız hökm verən şərqşünasların təbliğatları ilə bir çox şəxs müsəlmançılıq haqqında həqiqətlərlə uyğunlaşmayan təlqinlərə məruz qalır. Və əsrlərdən bəri müsəlmançılığı yanlış tanıtdırmaq üçün və hətta indi son dövrdə olduğu kimi terrorizmlə əlaqədar göstərmə cəhdi daxil olmaqla, əsrlərdən bəri insanların diqqətini düzgün yoldan yayındıran bir fəaliyyət aparılır. “Lakin Günəşi palçıqla suvamaq olmaz”. Nə qədər cəhd etsələr də, həqiqətləri dəyişdirmək mümkün deyildir. Əslində bugünkü elmlərin əsl sahibi və yaradıcıları müsəlmanlardır. Hər nə qədər pisniyyətli qərbli şərqşünaslar İslam dininin elmə etdiyi qiymətsiz böyük xidməti kölgə altına salmaq üçün bu təbliğatı aparmağa çalışsalar da, həqiqətlər qarşısında bu təbliğatların baş tutması mümkün deyildir. Necə ki şərqşünaslar deyirlər: – İslam dininin elmlər üçün etdiyi xidmət normal bir hadisədir. Bugünkü elmlər insanlıq tarixinin hər dövründə edilmiş xidmətlərlə meydana gəlmişdir. Elmlər üçün müsəlmanlardan əvvəl qədim Hind, Misir və Yunanlılar önəmli xidmətlər etdikləri kimi bunların davamı olaraq da miladi təqvimilə VII əsrdən XVI əsrə qədər müsəlmanlar hər bir elm sahəsində bir çox xidmətlər etmişlər. Lakin bu dövrdən sonra elmlərə rəhbərlik etmək qərblilərin əlinə keçmiş və bugünkü vəziyyətə qərblilər tərəfindən gətirilmişdir. Buna görə də tarixi normal bir seyr yaşanmışdır. Müsəlmançılığın elmlərə xidməti baxımından bir fövqəladəlikdən söhbət gedə bilməz. – Bu təbliğat həqiqətə ziddir. Tam əksinə həqiqət budur: 1. Bugünkü elmləri elm halına gətirən müsəlmanlar olmuşdur. 2. Müsəlmanların elmə etdiyi xidmət əvvəlki dövrlərlə və son əsrlərdəki inkişaflarla müqayisə edildiyi zaman belə çox böyük fövqəladəlik ortaya çıxır.
3. Elm sahəsində bundan sonra da yeni cığırların açılması üçün yenə müsəlmançılığın qaynaqlarından yararlanmağa böyük ehtiyac vardır.
Müsəlmançılığın elmlərə xidməti nə bir simpoziumla izah edilə bilər, nə də yalnız bu mövzu təkbaşına ələ alınsa, aylarla, illərlə danışılsa yetərincə ortaya qoyulub istifadə edilə bilər. Biz simpoziumun əsas mövzusu ilə əlaqədar olduğuna görə bu sonsuz ümmanın yalnız bir nöqtəsini izah etməklə iktifa edəcəyik. Müsəlmanların elmə xidməti yalnız elmləri qədim Hind, Misir və Yunanıstandan alıb qərbə ötürməkdən ibarət deyildir. Tam əksinə olaraq elmləri əsl elm halına gətirmək müsəlmanların xidmətləri ilə mümkün ola bilmişdir. Sadəcə bir neçə misal:
Əsrimiz və qarşımızdakı gələcək kosmik elmlərin əhəmiyyətini açıq bir şəkildə göstərir. Astronomiya elmini elm halına gətirən müsəlmanlardır. Qədim Misirli astronom Ptolemey kitablarında: “Günəşin fəzada olduğu yerdən həmin yerə təkrarən gəlməsi üçün, yəni bir illik bir zamanın keçməsi üçün bizim bugünkü təbirimizlə Yerin öz ətrafında 260 dəfə fırlanması lazımdır”, – demişdir. Yəni bir ili 260 gün zənn etmişdir. Astronomiya elminin qurucusu böyük İslam alimi əl-Bəttani Ptolemeyin yanıldığını, bir ilin 365 gün 5 saat 46 dəqiqə və 22 saniyə olduğunu söyləyir. Bu gördüyümüz rəqəm bugünkü ən həssas ölçü alətləri ilə ortaya çıxarılan ölçüyə nisbətən bir ilin həqiqi müddəti baxımından sadəcə 2 dəqiqə və 4 saniyə qədər fərqli bir miqdardır. Qaldı ki, hətta əl-Bəttanidən bu günə qədər keçən 1000 illik əsnada 1 ilin müddətində bu qədər bir fərqlilik vaqe olmuş ola bilir 2 .
İndi bu həqiqət qarşısında “müsəlmanlar elmləri qədim Misirdən almışdır”, – fikri deyilə bilərmi? 2. TRİQONOMETRİYA Qədim misirlilər Aralıq dənizinin genişliyini bugünkü həqiqi məsafənin iyirmidə biri qədər olduğunu zənn edirdilər. Xəlifə Məmunun zamanında İslam alimləri Aralıq dənizinin genişliyini müəyyən edərkən Mersindən İskəndəriyyəyə qədər olan məsafəni ölçmüş və bugünkü bildiyimiz genişliyi hətta o zaman təsbit etmişlər. Bu genişliyi ölçə bilmək üçün triqonometriya elmini yaratmışlar. Bugünkü triqonometriyadakı sinus, kosinus, tangens, kotangens anlayışlarını icad etmişlər. Qərblilər isə bunun nə olduğunu əsrlər boyu başa düşə bilməmişlər. Ərəbcə istifadə olunan ceyb və taceyb təbirlərini lüğətə baxaraq sinus və kosinus kimi tərcümə etmişlər. Yenə xəlifə Məmunun zamanında bir dərəcəlik meridian qövsünün uzunluğunun 111.000 km olduğu sübuta yetirilmişdir. Böyük müsəlman alim xorasanlı Qiyasəddin Cəmşid “ər-Risalətun Muhitiyyə” (“Çevrə Haqqında Traktat”) adlı kitabında ilk dəfə bir dərəcənin sinusunu
MİLLİ GÖRÜŞ 16
hesablamışdır. Baxın hansı dəqiqlikdə hesablanmışdır. 0, 017 452 404 437 238 371. Təqribən vergüldən sonra 18 rəqəm həssaslıqla sinus bir dərəcəni hesablamışdır. Bu gün bu hesablamanı elektron maşınla apardığımız zaman bir rəqəmi belə çaşmır. Qiyasəddin Cəmşid bununla da iktifa etməmiş, triqonometriya cədvəllərini həmin həssaslıqla sübuta yetirmişdir. Həmçinin Qiyasəddin Cəmşid riyaziyyatın əhəmiyyətli rəqəmlərindən olan “P” rəqəmi üçün bu rəqəmləri verir; π=3,141 592 635 589 743. Yəni vergüldən sonra 15 rəqəm səlis şəkildə “P” rəqəmini doğru olaraq hesablayır.
Müsəlmanlar bu gün gördüyümüz və bildiyimiz riyaziyyatın təməl əsaslarını kəşf etmişlər. Müsəlmançılıqdan əvvəl Hindistanda və Misirdə əlifba hərflərindən başqa say işarəsi yox idi. Onların say dünyası əlifbanın hərfləri qədər idi və 60-da sona çatırdı. Müsəlmanlar say dünyasını sonsuza çıxardılar. “Əşəri” (“onluq”) sistemini qurdular, 10 işarə ilə sonsuz sayı ifadə etmək imkanını insanlığa bəxş etdilər. İnsanlığa toplama, çıxma, vurma və bölmə əməliyyatını qazandırdılar. Qədim yunanlar bu əməliyyatı yerinə yetirmək üçün çubuqlarla işləyirdilər. Müxtəlif ölçülərdə çubuqları uc-uca düzməklə hesablamalar aparırdılar. Əl-Cabir (Cabir ibn Əfləh İşbili nəzərdə tutulur) əvvəldən sona qədər cəbr elmini qurdu. Birdərəcəli, ikidərəcəli və üçdərəcəli tənliklərin həll yollarının izahını verdi. Kvadrat kök, kub kök almağı göstərdi. Sıfır məfhumunu insanlığa müsəlmanlar tanıtdırdılar. Cəbrin ən yüksək hissələrini göstərən limit hesablarını insanlara müsəlmanlar bildirdilər. Əl-Xarəzmi insanlığa loqarifmanı tanıtdırdı. Müsəlmanlar yalnız riyaziyyat elmini yaratmaqla kifayətlənməmiş, fizika, kimya, tarix və coğrafiya elmlərini də yaratmışlar. 4. FİZİKA Qərblilər fizikadakı qırılma qanununu qədim yunanıstanlı Evklidin kəşf etdiyini təbliğ edirlər. Halbuki böyük İslam alimi İbn Heysəm ilk dəfə maddənin atom və molekullardan ibarət olduğunu, bu atom və molekullara istinadən qırılma qanunlarını tapan şəxs olmuşdur. Evklidə görə işıq prizmanın bir tərəfindən digər tərəfinə keçərkən işığın sürəti kəsilir və bu kəsilən sürət aradakı bucaqlarla mütənasibdir. Halbuki İbn Heysəm Evklidin səhv düşündüyünü, əslində bucaqların özləri ilə deyil, sinusları ilə mütənasib olduğunu irəli sürür və deyir ki, bu sürətlərin qırılması bu materialların ardıcıllıqları ilə mütənasibdir. Və bu materialların içərisindəki molekul nəzəriyyəsinə istinadən bu hesablamaları aparıb ortaya çıxarır. 5. KİMYA Kimya elminin yaradıcıları müsəlman alimləridir. Cabir ibn Həyyan hicrətin II əsrində yaşamışdır. Atom nəzəriyyəsini ortaya çıxarmışdır. Lavuazye prinsipini, Gey-Lussak prinsipini və Nyuton qanununu qərblilərdən 10 əsr əvvəl hicri təqvimlə II əsrdə, miladi təqvimilə VIII əsrdə kitablarında izah etmişdir. Cabir ibn Həyyan bütün elm tarixində ilk dəfə laboratoriya quran və ilk dəfə müşahidə və təcrübə metodunu elmə gətirən insandır. 6. TARİX: Tarix elmini qədimə aid hekayə olmaqdan çıxarıb bütün insanların və millətlərin yaşayışlarını səbəb və nəticələrilə araşdıran, bunların təhlilini verən bir elm halına İbn Xəldun gətirmişdir.
Coğrafiya elminin yaradıcısı da İslam alimləridir. İlk dəfə dünyanın coğrafi xəritəsini çəkən, hətta Amerikanı ilk dəfə kəşf edən İslam alimləridir. 8. ÜMUMİ BAXIŞ: Avropa elmlərin bir çoxunu Əndəlis İslam mədəniyyətindən əxz etmişdir. Bu gün Avropanın istifadə etdiyi rəqəm işarələri Əndəlisli müsəlmanların, məğribli müsəlmanların işarəsidir. Avropalılar xaç yürüşləri keçirdikdə elmləri müsəlmanlardan öyrəndilər və öz dillərinə tərcümə etməyə başladılar. Fransızlar müxtəlif yürüşlər edib İspaniyada bəzi İslam şəhərlərini zəbt etdikləri vaxt bu şəhərlərdəki İslam alimlərinin fəaliyyətlərinin nə olduğunu başa düşmək bir tərəfə qalsın, bu kitabları yığdılar və yandırdılar. Yalnız Kordova (Qurtubə) şəhərinin meydanlarında 30000 kitab yandırdılar. Qərblilər İslam alimlərinin qurduqları rəsədxanaların nə olduğunu uzun müddət başa düşə bilməmişlər. Və sonra bunları başa düşdükləri zaman müsəlmanlara qarşı böyük heyranlıq hissi duymuşlar. İki əsr əvvələ gəlincəyə qədər Parisdəki Sorbon Universitetində dərs deyən professorlar kürsüyə müsəlman xocaların paltarı ilə, çiyinlərində cübbə, başlarında sarıqla çıxırdılar. Hülakü Bağdadı istila etdikdə Bağdad kitabxanasındakı kitablar Dəclə və Fərat çaylarına atıldığı vaxt kitablarn axışı bir həftə davam etmişdir. Qərblilər yalnız elmləri deyil, təmizliyi də müsəlmanlardan öyrənmişlər. 1. Almaniyadakı Dusseldorf şəhərində bir Yüklə 5,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|