MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfi, sosioloji, pedaqoji, psixoloji ədəbiyyatda mühitə iki cəhətdən yanaşılır. Biri ailə, bağça və məktəblə, həmçinin təlim-tərbiyə, mədəni-maarif, incəsənət, idman, informatika texnologiyaları müəssisələrilə bağlı olan mühitdir. İkincisi isə daha geniş anlamda başa düşülən mühitdir. Yəni bir ölkə, respublika, məmləkət, başqa sözlə desək, hər hansı bir dövlət quruluşu və kütləvi olaraq yaranmış mühit nəzərdə tutulur. Əgər birinci dar mühitdirsə (miktomühit), ikincisi isə geniş (makromühit) mühitdir. Hər iki mühitdə insanların müəyyən təsirlərə məruz qalmalarının özünü bir qanunauyğunluq hesab etmək olar. Makromühitin təsirləri içərisində sosial-ziddiyyətlərilə əlaqədar olan təsirlər daha çox özünü büruzə verir. Sosial təsirlər içərisində isə ailə-məişət problemlərinin təsiri daha çox gözə dəyir. Ailə-məişət zəminindəki təsirlərin özü də müxtəlif tərzdə özünü göstərir. Respublikamızda ailənin tipindən asılı olaraq bu təsirlərin səviyyəsini öyrənən professor Hikmət Əlizadənin apardığı təsnifat maraq doğurur: 1.
Birnigahlı ailə, uşaqlı və uşaqsız; 2.
Birnigahlı ailə, uşaqlı və ya uşaqsız, valdeynlərdən birinin qohumu ilə; 3.
valideynlərindən və yaxud qohumlarından birilə; 4.
İki və daha çoxnigahlı ailə, uşaqlı və uşaqsız, ərin və ya arvadın valideynlərindən və yaxud qohumlarından biri ilə; 5.
6.
Başqa tip ailələr. (Bax. H.Ə.Əlizadə. Tərbiyənin demoqrafiq problemləri. B., Maarif, 1993, səh.34). Belə tip ailələrdə yaşayan uşaqların müxtəlif təsirlərə məruz qalmaları, onların təhsildə, təlimə marağında, ailəyə, valideynlərə və ətrafdakılara münasibətlərində özünü göstərən qeyri- normal hallar, əlbəttə ki, onların bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına öz mənfi təsirini göstərir. Belə mənfi təsirlər, başqa sözlə desək, ailədə qeyri-normal mühit uşağın tərbiyəsinə nəinki mənfi təsir göstərir, hətta uşağı çətin uşaq səviyyəsinə endirir. Çətin uşaq isə həm ailədən, həm məktəbdən uzaqlaşaraq oğru, tərbiyəsiz, əxlaqsız adamların təsiri altına düşür və cinayət əməlləri törətməkdən çəkinmirlər. Professor Hikmət 65 Əlizadə bu sahə ilə məşğul olan alimlərin, mütəxəssislərin tədqiqatlarına əsaslanaraq “Tərbiyənin demoqrafiq problemləri” kitabında qeyri-normal (anormal) ailələrin təsnifatını da vermişdir: 1.
Məişət sərxoşluğu hökm sürən ailə. 2.
Məktəbə, müəllimlərə neqativ münasibət bəsləyən, öz funksiyalarını və uşaqların tərbiyəsindəki nöqsanları onların üzərinə yıxan ailə. 3.
Əmək intizamını pozan valideynlərdən ibarət ailə; 4.
Xırda fərdiyyətçilik psixologiyası və
mənəviyyatı formalaşmış ailə. 5.
(küsmələr, yola getməmək, məişətdə elemtar qaydaların olmaması və s.) səciyyələnən ailə. 6.
(Bax. Tərbiyənin demoqrafik problemləri. Bakı, “Maarif’, 1993, səh. 34).
Demoqrafiyada ailənin tipləri ailə özülü əsasında müəyyən edilir. Bu təsnifatlarda ailənin formalaşmasında boşanmanın, ölümün, nigahın, təkrar nigahm, bir neçə təkrar nigahm rolu nəzərə alınır, lakin miqrasiyanın, urbanizasiyanın, eləcə də valideynlərin təhsil səviyyəsi və peşənin əhəmiyyəti kifayət qədər qiymətləndirilmir. Halbuki bu amillərin ailənin demoqrafik tiplərin formalaşmasında rolu nəzərə alınsa, ailənin daha əhatəli təsnifatı müəyyən edilə bilər. Bu da şəxsiyyətin formalaşmasında ailənin rolunu sistemli şəkildə araşdırılmasına imkan verərdi (Bax. Tərbiyənin demoqrafik problemləri. Bakı, “Maarif’, 1993, səh. 36). Professor Hikmət Əlizadənin apardığı tədqiqatlardan və gəldiyi qənaətlərdən bir daha aydın olur ki, ailə mühitinin şagird şəxsiyyəninin formalaşmasında rolu böyüdür. Əgər ailədə tərbiyə işi məqsədyönlü, planlı, mütəşəkkil olaraq düzgün qurulursa uşağın bir şəxsiyyət kimi formalaşdırılmasında irəliyə atılan addımların uğurlu olacağına heç bir şübhə ola bilməz. Yaxud əksinə ailə mühiti qeyri normal olduqda uşağın bir şəxsiyyət kimi formalaşması isə əlbəttə ki, əngələ çevrilə bilər. 66 Dini qurumların, təriqət fanatlarının yaratdıqları formal mühitin təsirləri daha acınacaqlı nəticələrə gətirib çıxarır. Fikrimizi həyati misallardan biri ilə izah edək: Respublikamızın cənub bölgəsində yaşayan Seyyid nəslindən olan Cəfərovlar ailəsi Bakıya köçdükdən sonra böyüdüb boya-başa çatdırdıqları bir oğul və bir qız övladlarının təhsili, tərbiyəsi və məşğuliyyətilə az maraqlandıqları üçün (daha doğrusu hər iki valideyn ağır zəhmət tələb edən işlərlə məşğul olduğundan evdən səhər çıxmış və evə axşam qayıtmışdır) övladlarının hər ikisi vəhhabi məzhəbindən olan adamların təsirinə məruz qalmışdır. Qardaş S. bacı A. valideynlərinin əqidəsindən imtina edərək vəhhabiliyi qəbul etmişdir. İş o yerə çatmışdır ki, hər iki övlad şiə məzhəbindən olan həyat yoldaşlarından ayrılaraq vəhhabi məzhəbindən olan adamlarla ailə həyatı qurmuşdur. Bu faktın özü onu göstərir ki, qeyri-normal mühit uşaqların bir şəxsiyyət olaraq inkişfma öz mənfi təsirini göstərir. Şəxsiyyətin inkişafında coğrafi mühit də az rol oynamır. Belə ki, kənd mühitilə şəhər mühitində yaşayan uşaqların inkişafında nəzərəçarpacaq fərqlər özünü göstərir.
Müvafiq irsi əlamətlərə malik olan, müəyyən mühitdəki həyat tərzinə uyğunlaşan uşaqların bir şəxsiyyət kimi formalaşması üçün tərbiyəvi təsirlərin gücündən istifadə olunması pedaqoji elmin qarşısında duran ən ümdə vəzifələrdən hesab olunur. Nəsirəddin Tusi, Y.A.Komenski, K.D.Uşinski, A.Suxom- linski,
A.S.Makarenko, M. M. Mehdizadə, Ə.Y.Seyidov, N.M.Kazımov, Ə.Ş.Həşimov, Y.RTalıbov kimi görkəmli simalar irsiyyət və mühit amillərini nəzərə almaqla şəxsiyyətin formalaşmasında tərbiyənin roluna dair qiymətli fikirlər söyləmişlər. Tərbiyəşünaslıq sahəsində dəyərli fikirlər söyləyən klassiklərimizin fikirlərini qruplaşdırmaqla belə qənaətə gəlmək olar ki, uşağın (şagirdin) bir şəxsiyyət kimi formalaşması üçün məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil olaraq həyata keçirilən
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|