MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sual və tapşırıqlar
həm də müqayisəli şərh yolu ilə diqqətə çatdırılmışdır. «Təhsil və təlim pedaqoji prosesin tərkib hissələri kimi» adlanan didaktikanın mahiyyəti, məzmunu, qanunları, qanunauyğunluqları, həyata keçirilməsi üsulları, tətbiqi prinsipləri dəruni bir tərzdə xronoloji ardıcıllıqla, davamlı pedaqoji məntiqə söykənən ümumi- ləşdirmələrlə izah edilmişdir. Bölmədə diqqəti cəlb edən ən ümdə cəhətlərdən biri də «Milli pedaqogikada didaktika məsələləri» və «Azərbaycan təhsili sistemi və onun əsasında duran prinsiplər» haqqında verilmiş mövzulardır. Fikrimizcə, Azərbaycan pedaqoji fikir tarixində, müəllif ilk dəfə olaraq Azərbaycan təhsilinin ən zəruri məsələlərinin dünya təhsil sisteminə inteqrasiya olunmasına təşəbbüs göstərmişdir. Halbuki, müstəqil dövlətimizin maarif sahəsində olan direktiv və proqram sənədlərində Azərbaycan təhsilinin dünya təhsil sisteminə inteqrasiya olunması ilə bağlı müxtəlif xarakterli tövsiyələr, göstərişlər və sərəncamlar vardır. Fikrimizcə, N.Kazımovun bu təşəbbüsünü həm dövlətimizin hər bir pedaqoqun qarşısında qoyduğu vəzifə borcunun yerinə yetirilməsi, həm də «Azərbaycan təhsilinin dünya təhsilinə inteqrasiya edilməsi» sahəsində sözdən işə keçilməsi kimi qiymətləndirilməlidir. Üçüncü bölmədə tərbiyənin bütün nəzəri və praktik məsələləri, 0 cümlədən qanunları, qanunauyğunluqları, ziddiyyətləri, metodları, prinsipləri, tətbiqi yolları, başlıca mənbələri, mərhələləri öz əksini tapmışdır. Bu bölmədə bütün mövzularda irəli sürülən yeni fikirlər pedaqoji elmin inkişafı üçün əsas hərəkətverici qüvvə kimi özünü göstərir. Burada tərbiyənin prinsipləri yeni təfəkkür süzgəcindən keçirilir, onun təsnifatı zamanı bu günə kimi özünü göstərən steriotiplər islah olunur, təkrarlar aradan qalduılır və nəhayət, ilk dəfə olaraq prinsiplər öz obyektiv tərifini «qazanır». Tərbiyənin mərhələlərindən danışan müəllif haqlı olaraq onun milli və ümumbəşəri dəyərlərə söykənməsini (məsələn, xalqın soykökdən gələn halallıqdan qidalanması nümunə kimi verilir) iddia edir. Müəllifin konseptual ideyasına görə, tərbiyənin bütün mərhələlərində milli
dəyərlərin aşılanması ideyası Milli
pedaqogikanın başlıca vəzifələrindən hesab olunur. Bizcə, bu yanaşma hər şeydən öncə, Azərbaycan tərbiyəşünaslığının çox qədim tarixə malik olmasına və digər xalqlardan əvvəl yaranmasına dəlalət edən şərtlərdəndir. Doğrudan da, qədim Şumer qaynaqlarına söykənən.
«Bilqamus» dastanlarından mayalanan, «Avesta» və «Dədə Qor- qud»dakı tərbiyə məsələlərinin kökü eramızdan əwəl ikinci, üçüncü minilliklərə gedib çıxır. Yaxud Əbülhəsən Bəhmənyarın, Qət- ran Təbrizinin, Nizami Gəncəvinin, Səfıyyəddin Urməvinin, Nəsirəd- din Tusinin əsərlərindəki zəngin tərbiyə komponentlərinin milli ənənəvi səciyyəsi deməyə əsas verir ki, prof.N. Kazımovun irəli sürdüyü fikirlərin hamısmm elmi əsası vardır və onlar təqdirəlayiqdir. Dördüncü bölmədə müəllif tərbiyənin ayrı-ayrı sahələrini, mən deyərdim ki, yenidən tədqiq edərək sistemə salmışdır. Bu bölmə də dünyagörüşün formalaşması məsələlərindən başlayır. Digər müəlliflərdən fərqli olaraq, N. Kazımov dünyagörüş anlayışını ay- dmlaşdırır, ona tərif verir, sonra onun formaları, yaranması və inkişafı barədə məlumatı aydmlaşdmr. Burada dialektik-materialist dini, hürufı dünyagörüş təhlil olunur, dünyagörüşün elmi-tarixi inkişaf mərhələlərinin şərhi
verilir və
nəhayət, dünyagörüşün formalaşmasında pedaqoji prosesin aparıcı rolu aydınlaşdırılır və elmi dünyagörüşün mahiyyəti açılır. N.Kazımov pedaqogikamıza ilk dəfə olaraq «ağıl tərbiyəsi» ifadəsi gətirmişdir. Bu yenilik də milli-mənəvi dəyərlərə və elmi faktlara söykənir. El arasında «ağılı başında olan adam», «ağlı başmdan çıxıb», «ağlını başına yığ», «onun başına ağıl qoyun» kimi ifadələr işlənir. Bu 0 deməkdir ki, insana hansı tərbiyəvi forma ilə təsir göstərirsənsə, bu təsir onun ağlında öz əksini tapır. «Ağıllı otur», «ağıllı dur», «ağıllı ye», «ağıllı iç», «ağıllı işlə», «ağıllı hərəkət et», «ağıllı danış» ifadələrinə görə isə uşağın bütün hərəkətlərini düzgün tənzimləmək üçün onun ağlını tərbiyə etmək lazımdır. Ona görə də ağıl tərbiyəsinin pedaqogikaya gətirilməsi məqsədəmüvafiq sayılmalı, onu dövrün xüsusiyyətlərinin mövcud səbəblərindən yaranması (müəllif məsələnin yaranma zərurətini iki səbəblə izah edir) təqdir edilməlidir. Müəllif ilk dəfə olaraq ağıl tərbiyəsinin mahiyyətini aydınlaşdırmış, tərif vermiş, onun məzmunun, məqsəd və vəzifələrini şərh etmiş, tətbiqi yollarmı göstərmişdir. Burada «Ağıllı hesab edilən şəxslərlə görüşlər», «İşə başlamazdan əvvəl nəticələrini görə bilmək» kimi tövsiyələr (ağıl tərbiyəsinin yolları) ağıl tərbiyəsinin formalaşdırılması üçün çox münasib yollardır. Məsələnin belə qo
yuluşu güman ki, ağıl tərbiyəsi ilə məşğul olacaq gələcək mütəxəssislərə istiqamət vermək üçün çox faydalıdır. Bu bölmədə tərbiyənin başlıca sahələri hesab olunan ideya-siyasi tərbiyə, əxlaq tərbiyəsi, əmək tərbiyəsi, fiziki tərbiyə, estetik tərbiyə, ekoloji tərbiyə, iqtisadi tərbiyə, hüquq tərbiyəsi öz elmi təhlil və pedaqoji təsnifatına görə diqqəti cəlb edir. Bunların içərisində iqtisadi tərbiyə məsələləri daha mühüm aktuallıq kəsb edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində yetişən nəslin
nümayəndələrinə «iqtisadi münasibətlər», «iqtisadi ünsiyyətlər», «iqtisadi davranışlar» barədə biliklərin verilməsi daha məqsədəmüvafiqdir. Ona görə ki, bu münasibətlərdən daha əhəmiyyətli keyfiyyət üzə çıxacaq. İqtisadi ünsiyyət nəticəsində «əliaçıqlıq», «qənaətçilik», «antiisrafçılıq», «şükürlülük», «kərimlilik» (kəramət) və bu kimi keyfiyyətlərin üzə çıxmasına səbəb olacaqdır. Bu mənada, N.M.Kazımovun iqtisadi tərbiyənin sistemə salınması, onun orta ümumtəhsil və ali məktəblərdəki təbliği yolları barədəki fikirləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sonuncu, beşinci bölmədə pedaqoji xidmətin metodikassı, dərsdənkənar və məktəbdənkənar işin spesifik xüsusiyyətləri sistemləşdirilmişdir. Burada həmçinin məktəbə rəhbərliyin məzmunu lakonik şəkildə ümumiləşdirilmişdir. Bəzi təkliflərimizi də bildirmək istərdik: Arzu edərdik ki, kitabın sonrakı nəşrlərində pedaqoji elmin sahələri sırasına «Tibbi pedaqogika» da əlavə edilsin. Tərbiyənin başlıca sahələri sırasmda «işgüzarlıq tərbiyəsi» və «sahibkarlıq hissi tərbiyəsi» də öz əksini tapsm. Fikrimizi yekunlaşdıraraq belə qənaətə gəlmək olar ki, «Məktəb pedaqogikası» dərsliyi həm monoqrafiya kimi bütün tələblərə cavab verir, həm də dərslik kimi elmi-nəzəri-praktik cəhətdən çox yararlıdır.
1.
Elmi pedaqogika nə vaxt yaranmışdır? 2.
Elmi pedaqogika yaranmamışdan qabaq təlim, tərbiyə və təhsil haqqında pedaqoji fakir tarixində mövcud olanlara münasibətiniz necədir? 3.
Yan Amos Komenski kimdir? “Pansofiya ideyası” nədir? 4.
Pedaqoji elmin başlıca kateqoriyaları hansılardır? 37 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|