Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
bərabər olub, hər iki dövlət arasında təbii sərhəd təşkil edən Araz çayı boyunca uzanır. Ondan şimal-qərbə doğru Türkiyə ilə Naxçıvan MR arasında olan 11 kilometrlik sərhəd xətti də Araz boyunca uzanır. Muxtar respublika ş imaldan və şimal şərqdən 224 kilometr məsafədə Ermənistan ilə həmsərhəddir. Naxcıvan MR ilə Ermənistan respublikasının sərhəd xətti demək olar ki, Dərələyəz və Zəngəzur dağlarının suayrıcı boyunca kecir. 1920-ci ildə qədim Azərbaycan torpağı olan Zəngəzur mahalının Sovet imperiyası tərəfindən Ermənistana verilməsi nəticəsində 44-45 km eninə malik olan zolaq Araza doğru uzanaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasını Azərbaycan Respublikasının qalan ərazilərindən ayırmışdır. Naxçıvan Respublikasının ranla indiki sərhəddi hələ 1828-ci ildə Türkmənçay müqaviləsinin şərtlərinə müvafiq olaraq müəyyənləşdirilmişdir. Türkiyə ilə kiçik sahədəki sərhəd isə RSFSR ilə Türkiyə arasındakı 1921-ci il martın 16-da bağlanmış Moskva müqaviləsinə və bir tərəfdən Türkiyə, digər tərəfdə isə RSFSR-in iştirakı ilə Azərbaycan Respublikası, Ermənistan Respublikası və Gürcüstan Respublikası arasında 13 oktyabr 1921-ci ildə bağlanmış Kars muqaviləsinə əsasən müəyyən olunmuşdur. Naxçıvan Muxtar Respublikası şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru 158 kilometr məsafədə uzanır və ərazisinin forması düzgün olmayan rombuxatırladır. Onun şimaldan cənuba ən geniş yeri 75 kilometrə bərabərdir. Respublikanın şimalda ən ucqar nöqtəsi Saraybulaq sıra dağlarınınŞərur rayonu ərazisinə daxil olan qolu üzərindəki Kömürlü dağdır. Zəngəzursıra dağlarının Soyuq dağdan başlayaraq sıldırım yamacla alçalıb Arazın sol sahilində 600 metrə catdığı yerdə yerləşən Zerəni dəmir yol dayanacağı isə respublika ərazisinin ən cənub nöqtəsidir. Muxtar Respublika ilə Ermənistan respublikası arasındakı sərhəd xətti də məhz buradan başlayır. Muxtar Respublikanın qərbdən ən ucqar nöqtəsi Sədərək qəsəbəsindənqərbdə, Araz yaxınlığında yerləşən kecmiş Urmiya kəndi, şərqdə isə Zəngəzur dağlarının cənub qollarından olan Zerəni dağının zirvəsidir.
11
Hazırda Muxtar Respublika inzibati cəhətdən yeddi rayona bölünmüşdür: Şə rur, Sədərək, Babək, Şahbuz, Culfa, Ordubad və Kəngərli. Muxtar Respublikanın paytaxtı Naxçıvan şəhəri r espublika tabeliyində olan şəhərdir. Hal-hazırda Naxçıvan MR-in ümumi sahəsi 5363 km 2 - dir.
Halbuki, 1929-cu ilədək onun sahəsi 5988 km 2 olmuşdur. Həmin ilin fevral ayının 18-də Zaqafqaziya M K-nin qərarı ilə protokol (N3) Naxçıvan MR-in razılığı, Türkiyə Respublikasının xəbəri olmadan Şərur rayonunun Xacik, Koradiz, Ordubad rayonunda Karcevan, indiki Şahbuz rayonunun Oğbun, Sultanbəy, Ağxac, Ses, Almalı, tqıran kəndləri 625 km 2 ərazisi ilə birlikdə Ermənistan SSR-ə verildi. Bu isə həm Moskva, həm də Kars müqavilələrinin şərtlərinin və beynəlxalq hüquq normalarının kobudcasına pozulması idi. Hal-hazırda Naxçıvan MR ərazisinin rayonlar üzrə bölgüsüaşağıdakı kimidir: Şə rur rayonu 1165 km 2 Ordubad rayonu 972 km 2
Culfa rayonu 1250 km
2
Babək rayonu 995 km 2
Ş ahbuz rayonu 815 km 2
Sədərək rayonu 151 km
2
Naxçıvan şəhəri 15 km 2
Kəngərli rayonu 682 km
2
2015-ci ilin yanvarına olan mə’lumata gorə Naxçıvan Muxtar respublikasında 439800 nəfər əhali yaşayır. Muxtar Respublikada əhalinin orta sıxlığı 80 nəfərdir. Əhalinin əsas hissəsi Arazboyu düzənlik sahəsindəvə 12
dağlıq sahələrin çay vadilərində yaşayır. Əhalinin 98 faizə qədəri bu yerlərin qədim sakinləri olan Azərbaycan türkləridir. Naxçıvan Muxtar respublikasının paytaxtı Azərbaycanın qədim şə hərlərindən biri olan, inşa edilməsi e.ə. II minilliyə aid edilən Naxçıvandır.O, respublikamızın paytaxtı Bakı şəhərindən 535 km məsafədə yerləşir. Ermənistanın Azərbaycan Respublikasına silahlı təcavuzunə qədər Naxçıvan Muxtar Respublikası qonşu respublikalarla, həmçinin Azərbaycanın qonşu rayonları ilə və Bakı şəhəri ilə Araz çayı boyunca uzanan dəmir yolu vasitəsilə əlaqədə idi. 1941 -ci ildə istifadəyə verilmiş Bakı-Culfa dəmir yolu xətti Zaqafqaziya dəmir yolu həlqəsini tamamlamaqla, Naxçıvandan Bakıyadək olan yolu demək olar ki, iki dəfə (600 km-ə qədər) qısaltmışdır. 1988-ci ildən başlayaraq erməni ekstremistlərinin Azərbaycana qarşı apardıqları müharibə nəticəsində onun ərazisinin iyirmi faizini, o cümlədən dəmiryolunun kecdiyi Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarını işğal etdiyindən dəmiryol hərəkəti dayanmış, Muxtar Respublika blokadaya alınmışdır. Dəmir yolunun Ermənistanın Mehri rayonu ərazisindən kecən hissəsi ermənilər tərəfindən dağıdılmış və yararsız hala salınmışdır. Halbuki, vaxtı ilə bu yolla daşınan yükün 85 faizi ermənilərə məxsus idi. ndi isə nakəs və namərd qonşular beynəlxalq aləmdə şivən qoparırlar ki, Azərbaycan onları blokadaya almış, dəmir yolunun hərəkətini dayandırmış və onların təchizatını, başqa yerlərlə ə laqəsini pozmuşdur. Ermənistanın təcavüzünə qədər Naxçıvan şəhərini Azərbaycanın və Ermənistanın başqa şəhər və rayonları ilə əlaqələndirən mühüm şosse yolları Arazboyu düzənlikdən keçən Naxcıvan -Yerevan, Biçənək aşırımından keçən Naxçıvan-Görüs, Şuşa-Yevlax-Bakı, Şərur Arazdəyən-Yeğeknadzor-Cermuk, Cəhriçay boyunca Martiros aşırımından keçən Naxçıvan- keçmiş Əzizbəyov şosse yolları idi. Bu yollar Ermənistanın şə rqi ilə qərbi arasında əlaqələr yaratmaqda da mühüm rol oynayırdı. Ermənistan tərəfindən tam blokadaya alinmiş Naxçıvan MR Türkiyəilə sərhəd təşkil edən Araz çayı üzərində qurulmuş “Ümid körpüsü" vasitəsilə Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|