Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
dinamikası, onun torpaqların ekoloji mühitinə göstərdiyi mənfi təsirlər və mühafizə tədbirləri araşdırılır. Işin strukturu və həcmi. Dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və təkliflər, ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Giriş hissəsində mövzunun aktuallığı və tədqiqat obyektinin seçilməsi ə saslandırılır, tədqiqatın məqsəd və vəzifələri, obyekti və predmeti müəyyən edilir, işin elmi yeniliyi və praktiki əhəmiyyəti göstərilir. Birinci fəsildə Naxçıvan MR-in dağlıq zonasının təbii ekoloji şəraiti, ə razinin coğrafi mövqeyi, relyef və geoloji quruluşu, iqlim xüsusiyyətləri və Naxçıvan MR-in əsas torpaq tipləri nəzərdən keçirilir. Ikinci fəsildə Naxçıvan MR-ın dağlıq zonasında eroziya prosesinin inkişafı və onun yaratdığı ekoloji nəticələr, eroziyanın yamacların meylliyinə, bitki örtüyünə, rayonlaşmaya təsiri araşdırılır. Üçüncü fəsildə Naxçıvanın ümumi ekoloji vəziyyəti, eroziyanın qarşısının alınması və mühafizə tədbirləri,ekoloji şəraitin yaxşılaşdırılması təhlil edilir. Dissertasiya işi 82 səhifədən, 3 cədvəldən ibarətdir.
8
§1.1. Ərazinin coğrafi mövqeyi. Naxçıvan Muxtar Respublikası Cənubi Qafqazın bir hissəsini tutmaqla Azərbaycan Respublikasının tərkibinə daxildir.Muxtar Respublikanın ərazisini təşkil edən dağlar Kiçik Qafqazın dağ silsiləsinin hissələridir.Ərazi orta Araz dağlar arası çökəkliyin cənub-şərq hissəsi qurtaracağını tutmaqla,38 o 51 ’ - 39
o 47 ’ ş imal enlik dairəsi və 44 o 46 ’ -46 o 10 ’ şə rq uzunluq dairəsində yerləşir [22]. Naxçıvan Muxtar Respublikası Kiçik Qafqazın cənub-qərb hissəsində, Araz çayının sol sahəsində, şimal en dairəsi ilə cənub uzunluğu arasında yerləşir. Muxtar Respublika şimaldan və şimal-şərqdən 189 km məsafədə Ermənistan Respublikası ilə, cənubdan və cənub-qərbdən isə 163 km məsafədə ranla, 11 km məsafədə isə Türkiyə ilə həmsərhəddir. Ə razi relyefinin əsas hissəsini dağlıq zona, çox az bir hissəsini çökəkliklər təşkil edir. Bu sahə okean səviyyəsindən 1000 metrdən 3900 metrə qədər uzanır.
Düzənliklə orta dağlıq arasında yerləşən alçaq dağlıq ərazi Muxtar Respublikanın mərkəz hissəsində geniş sahə tutur. Orta dağlıq qurşaqda relyefin hündürlüyü 1200-1300 m-dən 2000-3000 metrə qədər ucalır [4]. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində üstünlük təşkil edən iki oroqrafik vahid vardır. Onlardan biri və ən əsası Zəngəzur silsiləsi, digəri isə Dərələyaz silsiləsidir. Orta hündürlüyü 3200 m-ə çatan Zəngəzur silsiləsi Kiçik Qafqazın bütün silsilələrindən yüksəkdir. Onun ən hündür zirvəsi olan Qapıcıq (3906 m) eyni zamanda Kiçik Qafqazın Azərbaycan ərazisində ən yüksək zirvəsidir. Zəngəzur silsiləsi həm də Kiçik Qafqazın Böyük silsilələrindən biri olub Muxtar Respublika ilə Ermənistan arasında təbii sərhəd təşkil edir. Dərələyaz silsiləsi Naxçıvan MR-ın şimal-şərq hissəsində yerləşir və Ermənistan ilə Muxtar Respublika arasındakı sərhəd boyunca uzanır. 9
Naxçıvan MR kəskin kontinental iqlimi ilə Azərbaycanın digər fiziki coğrafi vilayətlərindən fərqlənir. Ərazidə iqlimi yaradan əsas amillər günəş radiasiyasının bolluğu, atmosfer dövranının mürəkkəbliyi, relyefin isə xeyli müxtəlif olması ilə səciyyələnir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının şimal-şərqindən sərhəd xətti Sədərək düzənliyindən keçərək Ermənistan Respublikası ilə Vardenis dağ silsiləsinin cənub şərq qolu və yüksəkliyi 3000 m-dən az olan Dərələyəz silsiləsi ilə ə hatə olunur.Dərələyəzdən cənuba,Zəngəzur silsiləsindən isə qərbə ayrılan qollar orta Araz çökəkliyinə tərəf uzanır.Orta Araz çökəkliyi kiçik Qafqazda ə n böyük çökəklikdir.Bu çökəkliyin bir hissəsi ran və Türkiyə,sol sahildə yerləşən hissəsi isə Ermənistan və Naxçıvan ərazisidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, muxtar respublika ərazisinin ümumi sahəsi 5,2 min km 2 olub ki,buda Azərbaycan Respublikasının ümumi ərazisinin 6,0%-dən biraz çoxunu təşkil edir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibinə Sədərək, Şə rur, Babək, Kəngərli, Şahbuz, Culfa, Ordubad rayonlıarı daxildir.Ərazidə suvarma əkinçiliyi geniş inkişaf etmişdir.Dağlıq bölgələrdə hissə-hissə dəmyə ə kinçiliyinə rast gəlinir.Əkinə yararlı sahələrin 80%-ni respublikada suvarılan sahələr təşkil edir.
Muxtar Respublikanın geoloji-geomorfoloji, hidrotermik şəraitinin müxtəlifliyi,iqlim ünsürlərinin, bitki kəmiyyətlərinin qeyri bərabər paylanması, relyefin və torpaq əmələ gətirən süxurların müxtəlifliyi nəticəsində burada yayılmış torpaq tipləri şaquli zonallıq qanununa uyğun formalaşmışdır.Belə ki, yüksək dağlıq zonadan dağətəyi zonaya doğru dağ-çəmən, dağ-meşə və bozqır (yarım səhra) qurşaqlarda torpaq tipləri və yarım tipləri yayılmışdır [6]. Azərbaycan Respublikasının tərkibinə daxil olan Naxçıvan Muxtar Respublikası dağlıq ölkə olub, Kiçik Qafqazın cənub-qərbində yerləşir. Naxcıvan MR-in sərhəd xəttinin ümumi uzunluğu 398 kilometrə bərabərdir. Muxtar Respublika cənubdan və qərbdən ran və Türkiyə ilə həmsərhəddir. Onunla ran arasındakı sərhəd xəttinin uzunluğu 163 kilometrə Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|