Microsoft Word salayev elxan docx

24 

 

  hərəkətləri  müntəzəm  öyrənərək    (  necə  reallarda,  həm  də  laboratoriya, 

şə

rti təşkilatlarda), idarəetmənin heyətlə menecerə münasibətdə mümkün 

variantlarının 

daha 

geniş 

müxtəlifliyini 

təklif 

edə 

bilmək, 

birləşdirilmədən 

istifadə 

edə 

bilmək, 

idarəetmə 

davranışının 

genişləndirilmiş  və  zənginləşdirilməsi  üçün    alternativ  hərəkətlərin 

miqdarını artırmaq; 

  davranışın  mümkün  alternativlərinin  miqdarının  artımı  vasitəsi  ilə  ən 

ə

həmiyyətli nəticələri qabaqcadan görmək üçün tədqiqatlar aparmaq. 

 

 

darəetmənin  iqtisadi  metodları  istehsal  münasibətlərinin,  obyektiv 

iqtisadi  qanunlann,  kateqoriyaiarın  dərindən  başa  düşülməsi,  onlardan  geniş 

istifadə  olunması  və  ümumxalq,  kollektiv  və  şəxsi  marağın  vahid  sisteminin 

təmin edilməsinə əsasən həyata keçirilir

8

. Bu metodun köməyi ilə planlaşdırma, 

təsərrüfat hesabı, əmək haqqı, qiymət, kredit, mənfəət, maddi həvəsləndirmə və 

başqa mexanizmlər məqsədyöniü təsirə çevrilir. 

 

Təsərrüfatın  iqtisadi  mexanizmi  olan  əmək  haqqı,  qiymət,  kredit, 

mənfəət,  maliyyələşmə,  mükafatlandırma,  iqtisadi  metodun  mexanizminə 

daxildir. Bu sistemə daxil olan iqtisadi vasitələrlə qarşıya qoyulmuş vəzifələrin 

yerinə yetirilməsində kollektivin və onun ayrı-ayrı üzvləri arasında maddi həvəs 

yaratmaq, istehsalın səmərəliliyini artırmaq imkanı əldə edilir. 

 

qtisadi  proseslərin  planlaşdırılması  təşkilatda  iqtisadi  idarəetmə 

metodlarının  daxilində  yer  alır.  Adətən,  təşkilatlarda  planlaşdırma  aşağıdakı 

prinsiplər əsasında həyata keçirilir

9

:  

a)  demokratik  mərkəziyyət  prinsipi-əsas  strateji  məsələlərin  həllində 

mərkəzləşdirilmiş rəhbərliyin demokratiyanın inkişafı ilə, planlaşdırmada əmək 

kollektivinin iştirakının genişləndirilməsi ilə əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur; 

                                                            

8

 Menecmentin əsasları (dərslik) T.Quliyev, Bakı 2006, səh 318 

9

 Müəssisənin iqtisadiyyati (Dərs vəsaiti)  .M.Hüseynova Bakı – 2013, səh 79. 

---

25 

 

b) elmlilik prinsipi–iqtisadiyyatın dərk edilmiş inkişaf qanunauyğunluqlarından 

istifadə  olunmasını,  hər  bir  müəyyən  dövrdə  fəaliyyət  göstərən  obyektiv  və 

subyektiv amillərin nəzərə alınmasını nəzərdə tutur; 

c) fasiləsizlik prinsipi – o deməkdir ki, müəssisənin perspektiv, cari və operativ 

planları qarşılıqlı əlaqəli  olmalı və planların yerinə yetirilməsinin müxtəlif mər-

hələlərində  əldə  edilmiş  resurs    və  nəticələrdən  asılı  olaraq,  real  iqtisadi 

vəziyyətin daim dəyişən şəraiti nəzərə alınmalıdır; 

d)  komplekslilik  prinsipi  –  planların  istehsalın  bütün  tərəflərini,  yəni  istehsalı, 

elmi-texniki tərəqqini, əmək, maliyyə və s. – ni əhatə etməsini nəzərdə tutur. Bu 

prinsip  tələb  edir  ki,  müəssisə  miqyasında  ayrı-ayrı  məsələlərin  həllinə 

kompleks yanaşılsın; 

e)  mütənasiblik  prinsipi  –  o  deməkdir  ki,    istehsal  ilə  istehlak  arasında,  əsas 

istehsal  ilə  qeyri-istehsal  sahələri  arasında  və  s.  müəyyən  mütənasiblik  təmin 

olunmalıdır; 

f)  optimallaşdırma  prinsipi  –  seçilmiş  meyar  baxımından  ən  yaxşı  optimal 

planın müəyyən edilməsini təmin edir. Müəssisədə planların optimallaşdırılması 

meyarı kimi mənfəət, rentabellik və gətirilmiş məsrəflər çıxış edə bilər 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3.

  Azərbaycanda təşkilatların idarəetmə mexanizmində iqtisadi 

metodların formalaşması 

 

---

26 

 

Azərbaycanda  bazar  iqtisadi  sisteminin  ilk  özəyi  olan  müəssisələrin 

formalaşması  XIX  əsrin  60-70-ci  illərinə  təsadüf  edir.  Bu  zaman  Azərbaycan 

Çar  Rusiyasının  müstəmləkəsi  idi.  Həmin  dövrdə  adı  çəkilən  dövlətdə  bazar 

münasibətlərinin  daha  sürətlə  inkişafını  təmin  etmək  üçün  burjua  islahatları 

keçirildi.  Azərbaycanın  neftlə  zəngin  olması,  həm  də  dünya  sənayesinə 

inteqrasiyanın  inkişafı  ilə  əlaqədar  olaraq  bu  məhsula  tələbatın  artması 

təşkilatların idarəetməsində diqqətini artırmağa məcbur etmişdir. Məhz bunlara 

görə  də  Azərbaycanda  firmaların  formalaşması  və  fəaliyyətində  xüsusiyyətlər 

yaranmışdır. 

Müəssisələr  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  Azərbaycan 

Respublikası  ərazisində  fəaliyyət  göstərən  firmaların  təşkilati-hüquqi 

formalarının, onların yaradılması, idarə edilməsi və fəaliyyəti prinsiplərini əhatə 

edir.  Qanun  1994-cü  il  1  iyulda  Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti  Heydər 

Ə

liyev tərəfindən təsdiqlənmişdir, 8 fəsil və 42 maddədən ibarətdir. Qanunun 3-

cü  fəsli(13-21-ci  maddələr)  firmaların  yaradılması,  ləğvi  və  yenidən  təşkil 

edilməsinin  yollarını  özündə  əks  etdirir.Firmalar    yaradılarkən  ilk  olaraq  onun 

təsisçisi  müəyyən  edilir.  Firmalar  yardılarkən  təsisçilər,  habelə  təsisçi  ilə 

müəssisə arasındakı qarşılıqlı münasibətləri tənzimləmək üçün təsis müqaviləsi 

tərtib  olunur.  Sonra  firmanın  nizamnaməsi  formalaşdırılır.  Maddə  16-da 

göstərildiyi kimi, mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq hər 

bir  müəssisə  nizamnamə  əsasında  fəaliyyət  göstərir.  Bundan  sonra  firmalar 

dövlət  qeydiyyatından  keçirlər.  Maddə  18-də  göstərilir  ki,  dövlət 

qeydiyyatından keçməyən firmanın fəaliyyəti qadağandır. 

Real 

iqtisadiyyatının 

formalaşmasının 

ə

n 

başlıca 

struktur 

komponentlərindən  sayılan  xüsusi  təşkilatların  fəaliyyəti  ilk  növbədə 

sivilizasiyalı iqtisadiyyatının real sarsılmaz bazasıdır

10

. 

qtisadiyyatın inkişafı dinamikdir, yəni o, daim inkişafdadır. O, daxili və 

xarici amillərin təsiri nəticəsində daim dəyişikliyə məruz qalır. Öz vaxtında bu 

                                                            

10

 T.S.Vəliyeva.  qtisad elmləri: nəzəriyyə və praktika, 1994, səh. 17 

---