Microsoft Word salayev elxan docx

30 

 

konkret  şəraitə  uyğun  olaraq  vəzifələr  zəncirinin  halqalarından  əsas  halqanı 

tapıb  ayırmaq  lazımdır.  Bu  elə  halqda  olmalıdır  ki,  qalanların  hamısı  onunla 

ə

laqədar  olsun,  əsas  vəzifə  həll  olunduqca  qalan  vəzifələr  də  həll  olunacaqdır. 

Məsələn,  müasir  dövrdə  suverenliyə  nail  olmaq  respublikamızın  qarşısında 

duran  strateji  məqsəddir.  Bu  məqsədə  çatmaq  üçün  bazar  iqtisadiyyatına 

keçmək,  bunun  üçün  isə  mülkiyyətin  müxtəlif  növləri  əsasında  müxtəlif 

təsərrüfat  formaları  yaratmaq  lazımdır,  buna  nail  olmaq  üçün  dövlət  əmlakını 

dövlətsizləşdirmək və özəlləşdirməni həyata keçirmək lazımdır. Deməli, iqtisadi 

islahatlar  sistemində  dövlət  əmlakının  özəlləşdirilməsi  əsas  halqadır.  Bunu 

həyata keçirmədən bazar iqtisadiyyatına keçmək olmaz. Yalnız bunları etməklə 

azad sahibkarlığa yol açmaq və bazar iqtisadiyyatına keçmək olar. 

6.

  Stimullaşdırma prinsipi.  darəetmə eyni zamanda adamlaın əmək 

fəaliyyətini  təşkil  etmək  deməkdir.  Onlar  öz  fəaliyyətləri  ilə  həyat-yaşayış 

tərzlərini qururlar. Nemətlərin istehsalı, onun kəmiyyət və keyfiyyəti adamların 

fəaliyyətlərinin  idarə  edilməsindən  çox  asılıdır.  nsanlar  isə  düşünən  və  canlı 

məxluqdur  və  onların  mənafeləri,  maraqları,  təlabatları  var,  həm  də  bir-birinə 

bənzəmirlər. Onlar müəyyən təkanverici amillərin təsiri ilə hərəkətə gətirilirlər. 

Bu  təkanverici  amillər  və  qüvvələr  nəzərə  alınmadan  adamların  fəaliyyətlərini 

idarə  etmək  olmaz.  Buradan  da  iqtisadi  idarəetmə  adamların  əmək  fəallığını 

stimullaşdırmaq zərurətini doğurur. 

 

Adamlar  nə  edirlərsə  hökmən  onların  orada  mənafeyi,  marağı,  tələbatı 

vardır.  Ancaq  bu  tələbat  ödənildikdə  real  olur.  Deməli,  tələbatın  ödənilməsi 

vasitəsilə adamların fəallığına təsir etmək olar. Məhz tələbat adamların iqtisadi 

davranışını müəyyən edir, iqtisadi sahələr arasında əlaqə yaradır. 

 

Tələbatlar  cürbəcür  olur:  səxsi  tələbat,  kollektiv  tələbat,  ictimai  tələbat. 

Tələbat  maddi,  mənəvi,  sosial  və  intellektual  tələbatlara  ayrılır.  Bu  tələbatlar 

ödənilməsə insanlar normal yaşaya bilməzlər. 

 

qtisadi  idarəetmədə maddi tələbatlar  istehsalın inkişafında  səmərəliliyin 

təmin  edilməsi  aləti  kimi  istifadə  olunur.  Mənafe  -  dərk  edilmiş  tələbatdır. 

---

31 

 

nsanların  tələbatlarının  iqtisadi  idarəetmədə  nəzərə  alınması,  onların  əmək 

fəallıqlarının stimullaşdırılmasında ifadə olunur. 

 

qtisadi 

stimullaşdırma 

ə

məyin 

normal 

ödənilməsində, 

mükafatlandırılmasında özünü ifadə edir. Çox almaq üçün yaxşı işləmək, yaxşı 

işləmək  üçün isə  çox  pay  verilməlidir.  Əməyin kəmiyyət və  keyfiyyətinə  görə 

ödənilməsi,  yüksək  nəticələrə  görə  əməyin  mükafatlandırılması  istehsalçının 

maddi  marağını  artırır,  daha  yaxşı  işləməyə  həvəsləndirir. 

qtisadi 

stimullaşdırma  əmək  haqqı,  mənfəət,  faiz,  renta,  vergi,  investisiya,  kredit, 

gömrük haqqı, pul fondları və s. vasitələrlə həyata keçirilir. 

 

qtisadi idarəetmənin ərazi-sahə, demokratik mərkəziyyət və s. prinsipləri 

də vardır. 

 

darəetmə prosesində münasibətlər çoxşaxəli və geniş miqyaslı olmasına 

baxmayaraq  onları  bir-birinə  qarşı  qoymaq  olmaz  və  onların  hər  birinin 

özünəməxsus üstünlükləri vardır. Təsərrüfat fəaliyyətinin idarəetmədə müxtəlif 

idarəetmə  metodlarından  istifadə  edilir.  Bunlara  əsasən  aşağıdakılar  daxildir: 

iqtisadi  metodlar,  inzibati  metodlar,  təşkiletmə,  sosial-psixoloji  metodlar, 

hüquqi metodlar və s. Hamısının ümumi məqsədi isə birdir. 

 

Bazar  iqtisadi  sistemində  istehsalın  idarə  edilməsində  iqtisadi  metodlar 

aparıcıdır.  qtisadi  qanunları  və  istehsalın  amillərini  nəzərə  almaq  və  ölkənin 

milli  mənafeyinə  uyğun  aparılan  təsərrüfatçılıq  metodlarına  idarəetmənin 

iqtisadi  metodu  deyilir.  Lakin  iqtisadi  metod  əsas  metod  olsa  da,  bütövlükdə 

idarəetmə isini tam əhatə edə bilmir. Nizamlayıcı, bölüşdürücü, sərəncamverici 

cəhətlər də nəzərə alınmalıdır. 

 

Odur  ki,  bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  iqtisadi  idarəetmədə  əmək  haqqı, 

mənfəət,  qiymət,  kredit,  vergi  və  başqa  iqtisadi  amillər  əsas  vasitələrdir.  Əgər 

işsi  daha  çox  əmək  haqqı  alırsa,  onun  aldığı  əmək  haqqı  normal  yaşamağını 

təmin  edirsə  daha  yaxşı  işləməyə  çalışacaq.  Sahibkarı  isə  əsas  mənfəət 

maraqlandırır. Daha çox mənfəət əldə etmək xatirinə sahibkar idarəetmənin ən 

yaxşı, mütərəqqi, müasir metodlarını istehsala tətbiq etməyə can atacaqdır. 

---

32 

 

 

darəetmənin 

iqtisadi 

metodlarının 

tətbiqi 

müəssisənin 

təsərrüfat  fəaliyyətini  yüksəldir,  az  xərclə  yüksək  nəticənin  əldə  edilməsini 

təmin edir və nəticədə normal iqtisadi münasibətlər formalaşır. Demək olar ki, 

bu vasitələri tətbiq etmədən iqtisadi baxımdan istehsal prosesi baş verə bilməz 

və hətta baş vermiş olsa belə axıra kimi davam etməz.  

 

darəetmənin 

iqtisadi 

metodları 

istehsalın 

amillərindən 

həyatda necə istifadə edilməsini əks etdirir. Əgər mövcud istehsal amillərindən 

səmərəli  istifadə  edilərsə,  ümumi,  milli  və  şəxsi  mənafelər  düzgün 

ə

laqələndirilərsə, bu zaman istehsalın inkişafı təmin edilmiş olacaqdı. 

darəetmənin  iqtisadi  metodlarından  istifadə  edərkən  təsərrüfat 

mexanizmi  ünsürlərinin  vəhdətliyini  təmin  etməyin  də  rolu  vardır.  Burada  ən 

mühüm  məsələ  təsərrüfat  mexanizmi  məsələlərinə  sistem  halında 

yanaşılmasıdır.  Bu  sistemə  planlaşdırma,  mövcud  istehsal  potensialından 

səmərəli  istifadə  olunma,  idarəetmə  metodlarının  təkmilləşdirilməsi,  maliyyə-

kredit mexanizminin səmərəliliyinin artırılması və s. daxildir. 

 

Ölkəmizdə  gedən  iqtisadi  və  siyasi  sistemdəki  dəyişikliklər,  eyni 

zamanda  hər  bir  şəxsiyyət  üçün  imkanlar  yaratdığı  kimi,  onım  fəaliyyətinin 

möhkəmliyinə, cəmiyyətdə yerini tutmağa, hər bir insanm həyat və fəaliyyətinin 

müəyyən  olunmasma  təhlükə  yaradır.  Bu  situasiyada  heyətin  idarə  edilməsi 

özünəməxsus mahiyyət daşıyır, belə ki, şəxsiyyəti, həm də xarici mühiti nəzərə 

almaqla adaptasiyaya dair geniş məsələlər toplusunu həll etməyə, heyətin idarə 

edilməsi  sistemində  fərdin  şəxsi  amillərinin  nəzərə  almmasma  vadar  edir. 

Bunları  nəzərə  alaraq,  təşkilatm  insanlarla  qarşılıqlı  əlaqəsinin  3  amilini 

fərqləndirmək olar: 

 

Birincisi - əsas təsir vasitələrinin olduğu ierarxiq təşkilati struktur. Bu 

işçi-rəhbər  münasibətləri,  yuxarıdan  insanlara  təzyiq  və  maddi  nemətlərin 

bölüşdürülməsinə nəzarəti də nəzərdə tutur; 

 

kincisi  -  təşkilat,  cəmiyyət  və  insan  qrupları  tərəfindən  formalaşdırılan 

mədəniyyətdir. Buraya sosial normalar, davranışm tənzimlənməsi, şəxsiyyətin 

---