21
Hər bir insanın individual fərqləri əksər hallarda koqnitiv proseslərin
xüsusiyyətlərinin nəticəsidir. Belə hesab edirlər ki, mövcud koqnitiv proseslərin
sırasında (təxəyyül, qavrama, hətta təfəkkür) qavrama prosesi ən mühüm
həlqələrdən biridir. O, vəziyyətin anlaşılmasını və fərdin davranışını
formalaşdırır. Ona görə də qavrama bilavasitə təşkilati davranışın öyrənilməsi
ilə əlaqədardır.
Heyətin idarə edilməsində qavrama prosesinin anlanılması üçün bilmək
lazımdır ki, anlamada əsas məsələ - vəziyyətin unikal təvsiridir, lakin dəqiq əksi
deyil. Başqa sözlə desək, anlama kifayət qədər mürəkkəb proses olaraq,
dünyanın unikal mənzərəsini formalaşdırır, lakin bu mənzərə reallıqdan xeyli
uzaq ola bilər. Anlama prosesini - seçim, sistemləşdirmə və təfsir proseslərinin
mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəsi kimi xarakterizə etmək mümkündür. Anlama əksər
halda «çiy» məlumatların alınması mənbəyi olan hissiyyat orqanlarından asılı
olsa da, idrak prosesi onları filtrləmək, modifikasiya etmək, hətta ilkin
məlumatları tamamilə dəyişdirmək iqtidarındadır. Qavrama prosesinin ümumi
sxem 3-də göstərilib
7
.
Sxem 2.
7
Təşkilati davranış, Axundova N.F. Bakı 2014, səh 34
Fiziki elementlər:
•
insanlar
•
sexlər, ofislər
•
iqlim və s.
Sosial-mədəni elementlər:
•
mədəni dəyərlər
•
birgə fəaliyyət
•
diskriminasiya
•
mükafatlandırma sistemi
•
idarəetmə stili və s.
22
Heyətin idarə edilməsi metodları - kollektivə və ayrıca işçilərə onlarm
təşkilatdakı fəaliyyətlərinin koordinasiyasmm həyata keçirilməsi məqsədi ilə
Xarici mühit
(social vəziyyət,
stimul)
Davranış
Aşkar davranış
•
Hərəkət
•
Ünsiyyət
Qavrama effektləri - insanı qavrama
meylləri
1 )Qrupa, kateqoriyaya aid olmasına
görə: stereotipizasiya effekti
2) Onun bir xarakteristikası
ə
sasında: «halo-effekt»
Xarici amillər:
• mədəniyyət amilləri
• kütləvi informasiya
vasitələri
Daxili amillər:
•
Gözləmə
•
Arzu etmə
•
Tələbatlar
•
Motivasiya
•
Emosiya
•
Mən-konsepsiya
nterpretasiya
Xarici amillər:
• intensivlik
• kontrastlıq
• təkrar olma hərəkət
• yenilik
• tanınan
• kütləvi təsir
Daxili amillər:
• Motivasiya
• Tələbatlar
• Gözləmələr
• Təlim
• Mən-konsepsiya
• Fərdin xüsusiyyətləri
• Emosiyalar
• Təcrübə
Qavramanın
fundamental
təşkilatlatı forması
Fiqura-Fon
Qavramanın, aşağıdakı
prinsiplər əsasında,
ə
həmiyyətli bütövlükdə
qruplaşması:
• boşluqların doldurulması
• bütövlük
• yaxınlıq
• oxşarlıq
• daimilik
• birgə zonanın ümumiliyi
• kontekst əsasında
Qeydiyyat - hisslər : (göz,
görmə, qoxu,
eşitmə, toxunma,
dad orqanları)
Seçmə qavrama
(seleksiya mexanizmi)
Qavramanın təşkili
Sosial qavrama
(özünü və digər
insanları, onların
məcmularının
qavranması)
Amillər:
• Sosial kontekst
• lkin təəssürat
• Atribusiya
23
təsir üsullarıldır. Ümumilikdə heyətin idarə edilməsində iqtisadi metodlara
aşağıdakılar aid edilir:
texniki-iqtisadi təhlil
texniki-iqtisadi əsaslandırma
planlaşdırma
maddi stimullaşdırma
kreditləşdirmə
qiymətəmələgəlmə
mənffətdə və kapitalda iştirak
vergiqoyma
iqtisadi norma və normativlərin təyin olunması
sığorta
maddi cəza və mükafatlandırmaların təyin olunması
Heyə
tin idarə
edilmə
sinin praktik ə
hə
miyyə
ti növbə
ti ibarə
tdir:
mükəmməl kadr idarəetməsi təcrübəsinin qurulması, nəzəriyyənin,
strategiyanın, texnikanın, üsulların və heyətin idarə etmənin vasitələrinin
hazırlaması;
təkmilləşdirmə, praktiki olaraq insanları idarəetmənin dərk etməsi və
iqtisadi tələblərinə (işgüzar) və sosial effektivlikdə onun oriyentasiyası;
modellərin, stilin, üsulların və rəhbərliyin vasitələrinin dəyişikliyinə
rəhbərlərin meyli (vadar etməsi)
Heyətin idarə edilməsinin praktik menecerləri üçün xidmətlərinin üç
növünü təklif etmək olar:
müxtəlif təşkilat hadisələrinin arasında əlaqələrin personalı idarə
etməsinin elmi çərçivəsində tədqiq edilənlər əsasında hazırlamaq və
heyətin idarəetməsi sahəsində müxtəlif nəzəriyyələri və ya modelləri
testdən keçirmək;