16
1.2.
Heyə
tin idarə
edilmə
sində
iqtisadi metodlardan
istifadə
nin ə
hə
miyyə
ti və
rolu
Heyətin idarə edilməsinin metodologiyasında heyətinin mahiyyəti,
təşkilatın fərdlərinin davranışı, idarəetmə obyekti kimi formalaşması üçün
təşkilatın məqsəd və vəzifələrinə, metod və prinsipləri məsələlərinə uyğun olan
individlərin davranışının formalaşmasının proseslərini öyrənir.
Heyətin idarə edilməsində iqtisadi metodların təsnifatını aşağıdakı
cədvəldə (1.2.1.) göstərmək olar
4
.
Cə
dvə
l 1.2.1.
darə
etmə
metodları, onlarııı qıuuluş
xarakteri üzrə
tə
snifatı.
darəetmə
metodlarının təsnifat
xarakteristikası
darəetmə metodları
Təşkilatı sərəncam metodları
qtisadi metodlar
Sosial-psixoloji metodlar
Aparmaq qaydası
Ə
mək intizamı, idarəetmə, borc
hissi,müəyyən təşkilalda şəxsən çalışmağa
can atmaq zərurətinin yarannıası
Maddi maraq, sosial-
təminat
Sosial-psixoloji maraq. mənəvi
maraq
daraetmə sisteminin
təsir xarakleri
Birbaşa
Dolayı
Dolayı
Təsirin əsas kanalı
Təşkilati mexanizm: idarəetmənin tətşkilat
quruluşu, təşkilati reqlamentləsdirmə va
ə
məyin normalaşdırılması, kadrların
seçilməsi, qəbul edilmiş qararlar va s.
qtisadi mexanizm və
onun lingləri: maliyyə,
qiymət, əmək haqqı,
mükafat, mənfəət və s.
Sosial mexanizm: qrup, şəxsiyyət,
şə
xsiyyətin rolu və mövqeyi,
nüfuzu
və s.
darəetmə
metodlarının
secilməsi və onların
səmərəliliyinin
qiymətləndirilməsi
üçün baza
Təşkilati təhlil
Texniki-iqıisadi təhlil
Sosial tədqiqat
Metodların scçilməsi
üzərində məhdudiyyət
Hüquqi normaya, fəaliyyətdə olan
reqlamentə və yuxarı idarartmə manqası
aktına uyğun gəlməsi
qtisadi qununların,
norma və normativlərin
tətbiqinə uyğun gəlməsi
Mənəvi-etik normalara uygun
gəlməsi
Metodların seçilməsi
və
qarşılıqlı əlaqələrin
təmin edilməsi
forması
Təşkileunə
Planlaşdırma
Sosial həvəsləndirmə
Səmərəli istifadə
edilmə şərtləri
darəetmə prosesinin müəyyən metodoloji çərçivədə kompleks istifadə edilməsi,
metodlardan səmərəli istifadə edilməsinin sistemli təhlili
4
Menecmentin əsasları (dərslik) T.Quliyev, Bakı 2006, səh 320
17
Müəssisənin işçi heyətinin idarə olunmasının xüsusiyyətlərinə bir sıra
xarakteristikalar daxildir
5
.
1.
Ə
məyin təşkilinin çevikliyi. nzibati və istehsal heyəti arasında dəqiq
funksional bölgünün olmaması heyət arasında məsafənin azalmasına gətirib
çıxarır, lakin sosial fərqləri aradan qaldırmır (məsələn, əməyin haqqının
ödənilməsində). Kiçik müəssisənin işçiləri vəzifələrinə uyğun gəlməyən
funksiyaları yerinə yetirməli olurlar, burada məhdud təmayüllü peşəkarlar
deyil, universal işçilər lazımdır. Çox vaxt belə «universallar» kiçik
müəssisənin iş prosesində meydana çıxırlar, çünki əvəzçilik etməli və
müxtəlif işləri yerinə yetirməli olurlar.
2.
Çoxsəviyyəli təşkilat strukturunun olmaması işçi heyətini işdə vəzifənin
artması deyil, funksional vəzifələrin genişləndirilməsi və mürəkkəbləşməsi,
peşəkarlığın yüksəlməsi, əmək haqqının artması anlamağına gətirib çıxarır.
3.
ş
çilərin daha yiiksək informasiyaya (məlumatlılığa) malik olması. Müəssisə
rəhbəri üçün müştərilərlə və dövlət
strukturları ilə iş metodları və münasibətlər
haqqında məlumatları işçi heyətindən gizlətmək çətindir. şçilərin məlumatlılığı
(xəbərdarlığı) işəgötürəni müəyyən qədər asılı vəziyyətə salır və buna görə də
onu işçi heyətini qohumlarının, şəxsi tanışlarının arasından, yaxud yoxlanılmış
adamların tövsiyəsi ilə seçməyə vadar edir.
4.
ş
də burokratçdığın ən aşağı səviyyəsi. Kiçik müəssisələrdə heyətlə işin
reqlamentləşdirilməsində bir çox qayda və sənədlər yoxdur, lakin qeyri-rəsmi
tapşırıqlar (göstərişlər, sərəncamlar) mövcuddur. Bu da hər bir vəziyyətə və
işçiyə qarşı fərdi münasibətə gətirib çıxarır, lakin münaqişələrin əmələ
gəlməsinə, rəhbərin işçilərə qarşı şəxsi rəğbət və nifrətinə səbəb olur.
5.
Mütəşəkkil təhsilin (təlimin) olmaması. Bu, bir sıra səbəblərlə izah edilir:
müəssisə rəhbərinin təhsilin zəruriliyini qiymətləndirməməsi ilə, vəsaitlərin
çatışmaması ilə, müəssiənin perspektivinin qeyri-müəyyənliyi ilə, mövcud
kursların aşağı səviyyədə olması ilə.
6.
ş
çilərin şəxsi keyfiyyətlərinə qarşı tələblərin yüksəkliyi. Müəssisənin qəbul
olunmuş normalarına və dəyərlərinə keyfiyyətləri müvafiq olmayan işçilərlə
5
Kiçik sahibkarlıq. Əzizağa manov, Bakı 2009, səh 159