10
davranışını, özünü belə başqa cür deyil, məcburiyyət olmadan fərdin özü-özünü
aparmağa məcbur edir.
Üçüncü — bazar — məhsulun və xidmətlərin alqı-satışına əsaslanan
bərabər hüquqlu münasibətlərin şəbəkəsidir. Bu həlqə özündə mülkiyyətin
münasibətləri, satıcının və alıcının maraqlarının tarazlığını birləşdirir.
Təsirin bu amilləri — çox mürəkkəblər anlayışlardır və təcrübədə nadir
hallarda ayrılıqda reallaşırlar. Onlardan prioritet kimi təşkilatda iqtisadi
situasiyanın simasıdır.
Bazar iqtisadiyyatında iyerarxiya idarəetməsindən yavaş çəkilmə baş
verir, inzibati təsirin sərt sistemi, bazarlara praktik olaraq qeyri-məhdud icra
hakimiyyətinə
münasibət,
iqtisadi
metodlara
ə
saslanan
mülkiyyət
münasibətlərinə deformasiya edir. Buna görə hazırlanan dəyərlərin prioritetinə
prinsipial olaraq yeni yanaşmalar lazımdır. Təşkilatın daxilində— işçilər və
xaricində — məhsulun istehlakçıları əsas fiqurlardır. stehlakçıya işləyən şüuru
çevirmək lazımdır və bu o deməkdir ki, müdirə, gəlirə, və bədxərcliyə,
təşəbbüskara, və qayğısız icraçıya əsas diqqət mərkəzindən kənarlaşmalıdır.
Ə
xlaqı unutmadan ağıllı iqtisadi mənafeyə əsaslanan sosial nomlara keçmək
ə
sas hədəflərdən sayılmalıdır. Belə olan halda iyerarxiya mədəniyyətə və bazara
yer verərək ikinci plana çəkiləcəkdir.
Müasir dövrdə təşkilatlarda heyətin idarə edilməsinin yeni xidmətləri
yaradılır. Bunlar bir qayda olaraq, ənənəvi xidmətlər əsasında: kadr şöbəsi,
mühasibatlıq, əməyin ölçülməsi, əməyin qorunması, texniki təhlükəsizliyin
təşkili şöbəsləri və başqaları sayılır. Yeni xidmət məsələləri kadr siyasətinin
reallaşdırması ilə və təşkilatda əmək resurslarının idarəetməsi üzrə fəaliyyətin
koordinasiyası ilə nəticələnir. Bununla əlaqədar olaraq onlar öz funksiyalarının
dairəsini genişləndirməyə başlayırlar və təmiz kadr məsələlərindən əmək
fəaliyyətinin stimullaşdırılması sistemlərinin hazırlamasına keçirlər, həmçinin
peşəkar irəliləyişi idarə etməyə, münaqişələrin qarşısının alınmasına, əmək
11
resursları bazarının öyrənilməsinə və s. istiqamətlərə yönəlmiş fəaliyyətlərini
həyata keçirirlər.
Sözsüz, heyətin idarəetməsinim xidməti strukturu bir çox şeydə
xarakterlə və təşkilatların ölçüləri ilə təyin edilir. Bura aiddir buraxılan
məhsulun xüsusiyyətləri və s. Xırda və orta təşkilatlarda heyətin idarəetməsi
üzrə çox funksiyalar əsasən xətt rəhbərlər tərəfindən yerinə yetirilir və böyük
funksiyaların reallaşdırması üzrə sərbəst struktur bölmələr formalaşdırılır.
Təşkilatlarda heyətin idarəetməsi üzrə direktor müavininin vahid rəhbərliyinin
altında kadrlarla iş əlaqə olan bütün bölmələri birləşdirən personalı idarə
etmənin strukturları formalaşdırılır. Ümumiyyətlərdə təşkilatda idarəetmə
mahiyyətinə baxsaq bu zaman aşağıdakı görərik ki, idarəetmə aşağıdakı
funksiyaları yerinə yetirir:
Yığım, saxlama, emal və informasiyanın ötürülməsi.
darəetmə qərarlarının hazırlanması və qəbul edilməsi.
Onların obyektə idarəetməsinin təsirlərin hazırlanması və verilməsi.
Qəbul olunmuş qərarların icrasına nəzarət.
Təşkilatın ölçülərindən asılı olaraq bölmələr tərkibi dəyişəcək. Xırda
təşkilatlarda bir bölmə bir neçə alt sistemin funksiyalarını yerinə yetirə bilər və
hər alt sistemin böyük funksiyaların bir qayda olaraq ayrı-ayrı bölmələrini
yerinə yetirir. ri təşkilatlarda heyətin idarə edilməsinin təşkilati struktur
sisteminə aşağıdakı sxemdə(1) nəzər salaq
3
:
3
Menecment (dərslik) K.A.Şahbazov, H.S.Həsənov, M.H.Məmmədov, Bakı 2007, səh 471
12
Sxem 1.
ri təş
kilatlarda heyə
tin idarə
edilmə
sinin təş
kilati struktur sistemi.
Heyətin idarə edilməsi konsepsiyası dedikdə heyətin idarə edilməsinin
mahiyyətini, məzmununu, məqsədini, vəzifələrini, meyarlarını, prinsip və
Тящсил
тялим
шюбяси
ДИРЕКТОР
Игтисади
мясяляляр
цзря мцдир
мцавини
Кадрлар цзря
мцдир мцавини
Сосиал мясяляляр вя
мяишят цзря мцдир
мцавини
Ямяйин вя ямяк
щаггынын тяшкили
шюбяси
Истещсалын вя
идаряетмянин
тяшкили шюбяси
Кадрлар
шюбяси
Щярбиляш
дирилмиш
мцщафиз
я
Мянзил
коммуна
л шюбя
Идман
вя
саьламлыг
тясисаты
Инзиба-ти
тясяррц-
фат шюбяси
Сосиал
тями-нат
шю-бяси
Сосиал тяърцбяляр
лабораторийасы
Иътимаи иашя тясисаты
Истиращят еви
Ушаглар цчцн
тясисатлар
Тибби тясисатлар
Кюмякчи
тясяррцфат
Истиращят еви
Щцгуги шюбя
Баш мцщяндис
Елми-техники информасийа
шюбяси
Ятраф мцщитин мцщафизяси
шюбяси
Патент-лисензийа шюбяси
Сямяряляшдирмя вя
кяшфляр шюбяси
Ямяйин мцщафизяси вя
техники тящлцкясизилик шюбяси