Microsoft Word salayev elxan docx
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
keyfiyyətli məhsul istehsal etməyə yeni təlabat doğurur. Qeyd etdiyimiz kimi, təlabat istehsaldan daha sürətlə artır və elalastikdir. Bundan başqa, təlabatı ödəmək üçün iqtisadi ehtiyatlar məhduddur. Məhdud imkanla sürətlə artan təlabatı ödəmək mümkün deyil. Ona görə də cəmiyyət hər cür tələbatı deyil, məhz normal, ağıllı təlabatı ödəməyi öz qarşısına məqsəd qoymalıdır. nsanın normal yaşayıb işləməsi üçün lazım olan zəruri istehlak şeylərinə, maddi və intelektual vasitələırinə olan təlabat normal təlabatdır. Eyş-işrətə, modabazlığa, həddindən çox yeyib-içməyə olan təlabat qeyri-normal təlabatdır. Qeyri-normal təlabatlar xeyli miqdarda məhsulun məhv edilməsinə, insan mənəviyyatına və cəmiyyətə bütövlükdə ziyan vurur.
Ə mək kollektivlərində işçilərin eyni keyfiyyətli əməklərinə, işlərinə görə eyni miqdarda haqq və mükafat almaq imkanı yaradılmalıdır. Kollektiv eyni səviyyədə, gəlirlə işləmirsə, onda onun üzvləri əsas əmək haqqının hər manatına görə də əlavə haqq ala bilərlər. Burada əmək haqqı məhsul çıxımının yekun faizinə, mənfəətə, məhsulun maya dəyərinin aşağı salınmasına və digər göstəricilərə uyğun olaraq arta bilər.
stehsalın idarəedilməsində əmək haqqının böyük rolu vardır. Əmək haqqı həm iqtisadi mexanizm, alət, həm də metod rolunu onayır. Bir metod kimi ə mək haqqı bilavasitə əməyin kəmiyyət və keyfiyyətindən asılı olaraq müəyyən edildikdə, işçini daha yaxşı işləməyə ruhlandırır, mümkün qədər daha çox iş görməyə məvbur edir, ixtisasını, peşəsini də artırmağa stimul yaradır. Bir qayda olaraq, işçinin ixtisası, peşəsi yüksək olarsa, eyni zamanda, həm kəmiyyətcə, həm də keyfiyyətcə əməyin istehsal nəticələri bir o qədər yüksələr və nəticədə istehsal çoxalar.
Ə mək haqqı işçilərin maddi cəhətdən həvəsləndirilməsini təmin edir. Odur ki, işçilərin ictimai istehsalın inkişafındakı əsas marağı bilavasitə əmək haqqı səviyyəsinin nə dərəcədə əsaslandırılmasından, əməyin keyfiyyəti ilə onun kəmiyyətinin necə əlaqələndirilməsindən asılıdır.
37
Heyətin idarə edilməsində əmək haqqı işçilərin sərf etdikləri əməyin kəmiyyətinə, keyfiyyətinə görə əldə edilən gəlirə görə maddi və mədəni tələbatlarını ödəmək üçün verilən haqdır. Deməli, maddi və mənəvi həvəsləndirmə sistemi həmişə, hər yerdə hər bir kəsin sərf etdiyi əməyə ədalətli və obyektiv qiymət verilməsini təmin edir. Bu, istehsalı inkişaf etdirmək üçün bir metod və vasitədir.
darəetmədə əmək haqqı iqtisadi idarəetmə metodu olmaqla əldə edilən gəlir və təsərrüfat hesabı metodu ilə bağlıdır. Əmək haqqı, bir qayda olaraq, mərkəzləşdirilmiş əmək haqqı və onun fondu, bütünlükdə, xalq təsərrüfatı və onun ayrı-ayrı sahələri üzrə dövlət tərəfindən müəyyən dövr üçün planlaşdırılırdı. darəetmə metodu kimi əmək haqqının operativ müstəqilliyi vardır ki, burada firmaların konkret istehsal şəraiti və planları nəzərə alınmaqla, planların yerinə yetirilməsini öz öhdəliklərinə götürməklə işçilərin sayını müəyyən edərək əmək haqqını və onun fondunu özləri planlaşdırır və bunun üçün məsuliyyət daşıyırlar. Müasir şəraitdə əmək haqqının təsərrüfat hesabı metodu əsasında həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Hazırda əmək haqqının verilməsində bir sıra məhdudiyyətlər aradan qaldırılmışdır.
ş
tələblərinin nəzərə alınması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Burada, xüsusilə, ə məyə görə bölgü prinsipi və dəyər qanununun qarşılıqlı fəaliyyətindən irəli gələn iqtisadi mexanizm və qanunauyğunluqlara əməl olunması zəruridir. Ə məyə görə bölgü və dəyər qanununun tələblərinin optimal halda ə laqələndirilməsi xüsusilə, özünümaliyyələşdirmə şəraitində ön plana keçir. Bu aşağıdakı üç cəhətdə müşayət olunur:
Cari əmək fəaliyyətinin son nəticələri üçün şəxsi, kollektiv və ictimai maddi mənafelər formasının düzgün əlaqələndirilməsi;
qtisadi qanunların tələblərinin effektli bir halda həyata keçirilməsi; 38
Maddi mənafelərin bütün sistemlərindən bacarıqla istifadə etmək ə sasında ictimai istehsalın səmərəliliyinin artırılması zəruriyyəti ilə müəyyən olunur.
Bölgü münasibətləri istehsal münasibətlərinin tərkib hissələrindən biri olduğuna görə bu, bir çox mənafe formaları və sistemlərini əhatə edir. Ona görə də bölgü münasibətlərinin yalnız bir iqtisadi qanununun fəaliyyəti ilə tənzim olunmasını iddia etmək səhv olardı. Belə ki, yalnız əməyə görə bölgü qanunu deyil, həmçinin sahibkarlıq prinsipləri, dəyər qanunu, əmək məhsuldarlığının daima yüksəldilməsi qanunu, əsas iqtisadi qanun, proporsional inkişaf qanunu və digər iqtisadi qanunlar məcmu halda cəmiyyət miqyasında istehsal olunan maddi nemətlərin bölüşdürülməsi sistemi və qaydasını müəyyən edir. Əlbəttə indi maddi nemətlərin bölüşdürülməsində dəyər qanunu başlıca rol oynayır. Əməyə görə bölgü qanununun bu sahədə müəyyən rol oynaması zəhmətkeşlərin qazancının əsas hissəsinin şəxsi əmək sərfi ilə əlaqədar olmasından irəli gəlir. Belə ki, işəmuzd əmək haqqı formasının müxtəlif sistemləri əməyin onun kəmiyyət və keyfiyyətini nəzərə alaraq ödənilməsini nəzərdə tutur. Burada əməyin kəmiyyəti, yaxud miqdarı normalaşdırma vasitəsi ilə, onun keyfiyyəti isə tarif sistemi ilə müəyyənləşdirilir. Lakin əmək normalarının müxtəlif gərginliyi və bazar iqtisadiyyatı şəraitində tarif sistemi özü-özlüyündə bərabər əməyə görə bərabər haqqın verilməsini təmin edə bilməz. Burada əmək normasının, yəni istehsalçıların məcmu əməkdəki iştirakını müəyyən edən bu normanın düzgün müəyyən olunmasının böyük ə həmiyyəti vardır. Çünki bunsuz cəmiyyət və müəssisə tərəfindən əmək və istehlak üzərində nəzarəti həyata keçirmək mümkün deyildir.
Heyətin idarə edilməsində iqtisadi metodları aşağıdakı kriteriya üzrə cədvəldə(2.1.1.) göstərək: Sxem 2.1.1. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|