Microsoft Word Qabusname doc

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yeddinci fəsil 
NATİQLİK MƏHARƏTİNİ ARTIRMAQ HAQQINDA 
Ey oğul, insan söz anlamağı və söz deməyi bacarmalı, pis 
adamlardan isə dilini saxlamalıdır. Ey oğul, sən doğru danışan 
ol, özünü doğru danışan tanıt ki, işdir bir gün zərurət üzündən 
yalan deməli olsan, doğru qəbul etsinlər. Lakin yalana oxşar 
doğru danışma. Doğruya oxşar yalan, yalana oxşar doğrudan 
yaxşıdır, çünki o yalana inanarlar, bu doğruya yox. Qəbul 
edilməyən doğrulardan qaç ki, rəhmətlik əmir Bus-Suvar
31
 Ğazi 
Şapur ibn əl-Fəzl ilə  mənim başıma gələn  əhvalat sənin də 
başına gəlməsin. 
H e k a y ə  t.  Ey  oğul, bil ki, mən  əmir Bus-Suvar 
dövründə, həccdən qayıtdığım il Gəncəyə cihad
32
 davasına 
getmişdim. Mən Hindistan cihadında çox iştirak etmişdim, indi 
də Rum
33
 cihadında iştirak etmək istəyirdim.  Əmir Bus-Suvar 
böyuk  şah idi, dediyini eyləyən, müdrik, ləyaqətli,  ədalətli, 
56 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
şücaətli, fəsahətli, dini sevən, uzaq görən idi, yə'ni  şahlara xas 
olan bütün müsbət xüsusiyyətlər onda var idi, çox ciddi adam 
idi, zarafatı xoşlamazdı. 
Məni görəndə çox hörmət etdi, mənimlə söhbətə başlayıb 
cürbəcür  şeylər danışdı, mən də ona qulaq asırdım, lazım olan 
cavablar verirdim, Cavablarım onun çox xoşuna gəldi, mənə 
çoxlu kəramətlər göstərdi və geri qayıtmağa qoymadı. Mənə o 
qədər lütfkarlıq etdi ki, axırda mən də ürəkdən meylimi ona 
saldım, bir neçə il Gəncədə qaldım. Mən həmişə onun 
qonaqlıqlarında olurdum, şərab məclisində  iştirak edirdim. O 
məndən müxtəlif  şeylər soruşur, keçmiş  şahların tarixi ilə 
maraqlanır, dünyanın vəziyyəti haqqında suallar verirdi. Bir gün 
bizim vilayət haqqında söz düşdü, hər yerin əcayib-qərayib 
adətlərindən soruşmağa başladı. Mən dedim: "Gürganın
34
 
yaxınlığında, dağın ətəyində bir kənd, bu kənddən uzaqda isə bir 
bulaq vardır. Kəndin arvadları su gətirmək üçün bir yerə 
toplanır, sonra həmin bulağa gedərək sərniclərini su ilə 
doldurur, başlarına qoyub qayıdırlar. Qadınlardan biri qabaqda 
sərnicsiz gəlir, yola diqqətlə baxır. O yerlərdə  təsadüf edilən 
yaşıl bir qurd (cücü) var, ona rast gələndə götürüb kənara atır ki, 
suaparan qadınlar onu tapdalamasınlar. Kim hamin qurdu 
tapdalayıb öldürsə, başında olan sərnic suyu dərhal iylənir, ona 
görə suyu yerə boşaldıb geri dönmək, sərnici pak eyləyib 
yenidən su ilə doldurmaq lazım gəlir". 
Mən bu sözü dedikdə əmir Bus-Suvar üz-gözünü turşutdu, 
başını  yırğaladı, bir neçə gün mənimlə  əvvəlki kimi mehriban 
olmadı. Bir dəfə Piruzan
35
 Deyləm mənə dedi: "Əmir səndən 
gileylənib deyir ki, filankəs ciddi adama oxşayır, ancaq 
bilmirəm nə üçün mənə uşaq-uşaq sözlər danışır, onun kimi bir 
adam mənim kimi birisinə nə üçün yalan deyir?". 
Mən o saat Gəncədən Gürgana bir qasid göndərdim və əmr 
etdim ki, belə bir kəndin hamin yerdə olduğu və hamin cücü 
əhvalatının düzlüyü haqqında qazi rəis, xətib, üləma və bütün 
e'timadlı adamlar tərəfindən imza edilmiş bir arayış  gətirsin. 
Dörd ay zəhmətdən sonra mən həmin arayışı alıb  əmir 
BusSuvarın qarşısına qoydum. Oxuyub güldü və dedi: "Mən 
özüm bilirəm ki, sənin kimi adamdan yalan çıxmaz, xüsusilə 
mənim yanımda, lakin elə  də doğru danışmaq lazım deyil ki 
inandırmaq üçün dörd ay zəhmət çəkib iki yüz mö'təbər adamın 
imzası ilə sənəd hazırlayasan!" 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
Onu da bilməlisən ki, söz dörd cürdür: birini nə bilərlər nə 
deyərlər, birini həm bilərlər, həm də deyərlər, birini deyərlər, 
lakin bilməzlər, birini bilərlər, lakin deməzlər. Bilinməyən və 
deyilməyən sözlər dinə ziyanı olanlardır, bilmək lazım olmayıb 
deyiləsi sözlər: haqq-taalanın kitabında, peyğəmbər 
əleyhissəlamın hədislərində, elmi kitablarda, üləmanın 
əsərlərində olan sözlərdir, çünki belə sözlərin  şərhi yalnız 
təqliddən ibarət olar, onlardakı ziddiyyət ixtilaf və  çətinlikləri 
açıb göstərmək vəhydən xəbər vermək və ona bənzər kimi bir 
şeydir. Ona görə, kim belə  şeyləri  şərh etmək həvəsinə düşsə, 
xüdavəndi-aləm onun cəzasını verər həm bilməli, həm deməli 
sözlərə gəldikdə, onlar həm dinə, həm dünyaya lazım olan, yə'ni 
hər iki dünyada işə yarayan sözlərdir. Belə sözlərin həm 
danışana, həm də dinləyənə faydası olar. Bilib deyilməyəsi sözə 
misal onu göstərmək olar ki, böyük bir adamın və ya bir dostun 
sənin yanında bir eybi ola, ya ehtimal üzündən və ya işin 
gedişindən elə güman edəsən ki, o, şəriətə düz gəlmir, desən ya 
həmin böyük adamın qəzəbinə səbəb olarsan, ya o dostuna ziyan 
vurarsan, ya qara camaatın tə'nəsinə  mə'ruz qalarsan. Belə bir 
söz bilib deyiləsi mümkün olmayan sözdür. Dediyim bu dörd 
növ sözün ən yaxşısı odur ki, onu həm bilmək olar, həm də 
demək. 
Lakin bu dörd növ sözün hərəsinin iki üzü vardır: biri 
gözəl, biri çirkin. Camaat arasında danışarkən gözəllərini danış 
ki xalqın xoşuna gəlsin və qabiliyyətinin dərəcəsi mə'lum olsun. 
Böyük və  ağıllı adamları sözlərinə görə tanıyarlar, sözləri 
adamlara görə yox. Hər adam öz sözünün altında gizlənmişdir. 
Əli  Əmirəlmö'minin (Allah ondan razı olsun) belə demişdir: 
"Hər kəs öz dilinin altında gizlənmişdir". Söz var bir cürə 
deyərsən, insanın ruhu təzələnər, başqa cürə deyərsən adamın 
qəlbi kədərlənər. 
H e k a y ə t. Eşitmişəm, bir dəfə Harun ər-Rəşid
36
 yuxuda 
görür ki, bütün dişləri tökülübdür. Səhəri yuxuyozanı çağırıb 
soruşur: "Bu yuxunun mə'nası  nədir?". Yuxuyozan deyir: 
"Əmirəlmö'minin ömrü uzun olsun, bütün qohum-əqrəban 
səndən qabaq öləcək, belə ki, heç kəs qalmayacaqdır". Harun ər-
Rəşid deyir: "Bu yuxuyozana yüz çubuq vurun, o belə bir ağır 
xəbəri nə üçün mənim üzümə dedi, bütün qohum-qardaşım 
məndən əvvəl öləcəksə, onda mən kimə lazımam?!". 
Əmr etdi, başqa yuxuyozanı çağırdılar, yuxunu ona 
danışdı. Yuxuyozan dedi: "Əmirəlmö'mininin gördüyü bu yuxu 
göstərir ki, Əmirəlmö'minin bütün qohum-əqrabasından çox 
58 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
yaşayacaqdır". Harun ər-Rəşid dedi: "Ağlın hökmü eynidir, 
tə'bir hamin tə'birdir, lakin ibarələrdə böyük fərq vardır".  Əmr 
etdi, hamin kişiyə yüz dinar versinlər. 
Deməli, sözün dalına-qabağına fikir vermək lazımdır, 
dediyin sözü ən gözəl tərzdə demək lazımdır ki, həm söz 
anladan olasan, həm söz anlayan. Əgər dediyin sözü anlamasan, 
səninlə o tutuquşunun nə  fərqi var? O da söz deyə bilir, lakin 
söz anlayan deyil. Söz anlayan ona deyərlər ki, onun da sözünü 
başqaları anlasın, belələri ağıllı adamlar hesab edilər, əks halda 
insan deyil, heyvan zümrəsindən sayılarlar. Sözü böyük hesab 
et, söz göydən enmişdir, onun qədrini bil, yerində deyilməli 
sözü saxlama, de, lakin yersiz danışmaqla da onu qiymətdən 
salma ki, hikmətə zülm etmiş olmayasan! 
Nə desən düzünü de, mə'nasız müddəalarda olma. Hər 
müddəa üçün isə çox da sübuta can atma. Bilmədiyin elmdən 
dəm vurma, o elmdən çörək gözləmə, çünki sən elə elmdən, elə 
minbərdən məqsədinə çata bilməzsən, yalnız bildiyin elmdən 
məqsədə çata bilərsən. Bilmədiyin  şeydən heç şey də  əldə edə 
bilməzsən. 
Hekayət. Eşitmişəm, deyirlər ki, Xosrov
37
  (Ənuşirəvan) 
dövründə bir qadın Büzürcmehrin
38
 yanına gəlib bir məsələ 
haqqında ondan söz soruşur. Bu zaman Büzürcmehrin başı 
qarışıq imiş, deyir: "Ey qadın, sən soruşduğun  şeyi mən 
bilmirəm". Qadın deyir: "Bunu bilmirsənsə, bəs nəyə görə bizim 
hökmdarın çörəyini yeyirsən?". Büzürcmehr deyir: "Bildiyim 
şeyə görə,  şah yalnız bildiyim şeyə  mənə bir şey verir. 
Bacarırsansa gəl özün hökmdardan soruş, gör o bilmədiyim şey 
üçün mənə bir şey verir, ya yox?!". 
Lakin işlərdə  həddini aşma, ifratı  zərərli hesab et, hər 
məsələdə orta olmağa çalış. Bizim şəriət sahibi deyibdir: "İşlərin 
xeyirlisi ortada olanıdır". Söz deyib iş görməkdə tələsmə. Mən 
ağır oturub yavaş  tərpənmək üstə danlanmağı, yüngüllük edib 
tələsmək üstə  tə'riflənməkdən üstün tuturam. Sənin yaxşı  və 
pisliyinə  dəxli olmayan sirləri öyrənməyə çalışma, özündən 
başqa heç kəsə sirr demə, desən, onu artıq sirr hesab etmə. Söz 
daxilən yaxşı olsa da, xaricən onu pisə yoza bilərlər, çünki 
insanların çoxu bir-birindən bədgüman olar. Hər işdə sözün, 
əməlin, vəziyyətin imkanına münasib olmalıdır. Hər nə desən, 
elə de ki, hamı sənin sözlərinin doğruluğunu təsdiq etsin. 
Söz ustaları yanında doğru  adam  kimi  tanınsan da, özünü 
hörmətdən salmaq istəmirsənsə, heç bir şey haqqında  şahid 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---