14
Jamaika və Venesuelada mədənçilik və neft axtarma fəaliyyətləri sürdürməsi şaquli
bütünləşməyə bir misaldır. Çünki buralardan əldə edilən xam maddə son mal
olaraq qlobal bazara dağıdılacaqdır. Digər tərəfdən, qlobal şirkətin, öz ölkəsində
istehsal etdiyi mal və xidmətlərin eynisini istehsal etmək üçün, xarici bir ölkəyə
investisiya qoymasına üfüqi bütünləşmə deyilməkdədir. Üfüqi bütünləşməyə gedən
bir şirkət, sahib olduğu bənzərsiz istehsal texnologiyasını və idarəetmə bacarığını
başqa şirkətlərlə paylaşmadan, xarici bazarlara açılmaq niyyətindədir. Məsələn, bir
computer şirkəti digər şirkətlərlə paylaşmaq istəmədiyi bir computer
texnologiyasını istehsal etdiyində, xaricdəki tələbdən maksimum faydalanmaq
üçün, ixrac etmək yerinə, üfüqi bütünləşməyə gedə bilər.
Monopoliya Avantajı Nəzəriyyəsinin üç fərqli versiyası mövcuddur.
Bunlardan Üstün Bilgi və Mal Yaşam Dönəmləri (dövrələri) Nəzəriyyələri üfüqi
bütünləşmə; üçüncü versiya olan Oliqopolistik Reaksiya isə, şaquli bütünləşmə ilə
açıqlanmaqdadır. Üstün Bilgi qlobal şirkətlərə fəaliyyət göstərdiyi ölkələrdə
rəqabət gücü təmin edən texnologiya, idarəetmə (menecment), orqanizasiya və
marketinq texnikləri kimi bilgiləri əhatə edir. Bu kimi bilgiyə dayalı varlıqların
marjinal maliyyəti, qazanclarına nisbətlə sıfır və ya sıfıra yaxın olduğu üçün bir
növ ictimai mal sayılırlar.
Bilgini birdən çox ölkədə eyni anda istifadə etmək mümkün olduğundan,
qlobal şirkətlərin bilgi təklifi olduqca əsnəkdir və bəzi durumlarda sonsuzdur.
Buna qarşılıq, lokal firmalar bənzər varlıqları əldə etmək üçün böyük investisiyalar
gerçəkləşdirmək məcburiyyətindədirlər. Üstün bilgiyə sahib olmaq, qlobal
ş
irkətlərə, rəqiblərininkilərdən fərqliləşdirilmiş mal və xidmətlər istehsal etmə
imkanı verir.
Bu şəkildə şirkət, qiymətlər və satışlar üzərində bir dərəcə kontrol əldə edər
və əlindəki bilgidən iqtisadi renta təmin etmə şansını qazanır. Bu nəzəriyyəyə görə,
üfüqi birbaşa investisiyalar böyük ölçüdə bilgi
‐tutumlu sektorlarda görülə bilər.
ABŞ iqtisadiyyatına baxıldığında bunun doğru olduğu açıqca Məsələn, yeni bir
kompüter proqram təminatının (software) inkişaf etdirilməsinin ilkin maliyyəti
15
milyonlarla dollar həcmində R&D xərcini lüzumlu qıla bilər. Fəqət bunların
çoxaldılmasının nüsxə çıxarma maliyyəti (marjinal maliyyət) sıfıra yaxındır.
Birbaşa xarici investisiyalar üzrə işlənmiş nəzəriyyələrin icmalı
(cədvəl )
göstərir ki, iki əsas yanaşmadan istifadə edilmişdir [2]:
• transmilli şirkətlərin digər firmala qarşısında rəqabət üstünlüklərini təmin
edən xarakteristikaları müəyyən edən və birbaşa xarici investisiyaların nə
üçün həyata keçirildiyi sualına cavab verən nəzəriyyələr;
• kapitalın beynəlxalq axın istiqamətlərini izah edən nəzəriyyəsi.
Cədvəl .
Beynəlxalq investisiya münasibətlərinin ümümnəzəri əsasları
Müəllif
BX -nin əsas stimulları Nəzəri nəticələr
Müasir tətbiq sahəsi
Makroiqtisadi yana
şma
R.Aliber
Kapital və valyuta
bazarlarının qeyri-
təkmil olması
Sabit valyutaya malik
ölkələrdə firmalar
daha yüksək
kapitallaşmaya
malikdirlər və bunun
da hesabına zəif
valyutaya malik
ölkələrə BX risqi
kompensasiya edilir
Sənayecə inkişaf etmiş
ölkələrdən inkişaf
etməkdə olan ölkələrə
BX axınları və
onların valyuta
məzənnələrinin
dinamikasından asılı
olaraq dəyişməsi
K.Kodzima
Müəyyən resurslara
malik olmadan irəli
gələn müqayisəli
üstünlüklər və
firmaların fəaliyyət
göstərdikləri bazar
strukturunun
xüsusiyyətləri
BX ticarətə əlavədir
və müqayisəli
üstünlükləri
gücləndirir. BX
ticarətə yönələn
(Yaponiya) və
yönəlməyən (ABŞ)
hissələrə bölünür
Yaponiya BX -nin
xüsusiyyətləri
T.Ozava
Yaponiya
iqtisadiyyatının
spesifikası: xarici
bazarlardan güclü
asılılıq, milli istehsal
amillərinin
qiymətlərinin artımı,
ölkənin əmtəələrinə
qarşı güclənən
proteksionizm və s.
BX sadalanan
faktorların mənfi
təsirlərini aradan
qaldırmağa imkan
verir
Yaponiya BX -nin
xüsusiyyətləri
R.Mandell
Gömrük tariflərinin
Kapitalın hərəkəti
dxaləvəzetməsinə
16
səviyyəsi
idxalın
ə
vəzedilməsinə
yönəlib
yönəlmiş BX
Mikroiqtisadi yana
şma
T.Horst
Mənfəətin və ixracın
maksimallaşdırılması
Bu iki məqsədin əldə
edilməsi eyni bir
strategiyanın, yəni
BX -nin həyata
keçirilməsini tələb
edir
Tələb üzrə qiymətlərin
elastikliyi nəzərə
alındığı hallarda
S.Haymer
Portfel investisiyaları
üçün – faiz dərəcələri;
birbaşa investisiyalar
üçün – investisiya
qoyan firmalar üçün
differensiaıllaşmış
məhsullar, masştab
ə
sasında qənaət, ticarət
markası, patent edilmiş
texnologiya, yüksək
menecment səviyyəsi
formalarında spesifik
üstünlüklər
Birbaşa investisiyalar
və beynəlxalq ticarət
bir-birlərini qarşılıqlı
tamamlayan
strategiyalardır ki,
onlar da investorlara
yerli firmalar
tərəfindən rəqabətə
maneə yaratmağa
imkan verir
Firmaların portfel
investisiyaları;
differensiallaşmış və
ş
aquli surətdə inteqrə
olunmuş istehsala
malik firmalar üçün
BX
R.Vernon
L.Uells
Məhsulun həyat dövrü
nəzəriyyəsi: ticarət və
investisiyalar xarici
bazarlardan istifadə
edilmənin vahid
prosesinin
elementləridir (bu
prosesin zamana görə
dəyişməsini nəzərə
almaqla)
BX istehsalı idxal
ölkələrinə köçürməyə
imkan verir ki, bu
zaman da masştab
ə
sasında qənaət
məhsulla nəinki yerli
bazarı təmin etməyə
imkan verir, həm də
məhsulu üçüncü
ölkələrə ixrac etnməyə
şə
rait yaradır
Yaponiya və Qərbi
Avropa BX -nin
inkişaf etməkdə olan
ölkələrə axını
S.Hirş
Firmaların spesifik
üstünlükləri (texnoloji
və idarəetmə nou-
hauları, məhsulun
differensiallaşdırılması
imkanları və s.) və
informasiyanın əldə
edilməsinə, sazişlərin
həyata keçirilməsinə,
xaricdə
kommunikasiyanın
təşkil edilməsinə
çəkilən xərclər
Firma BX
strategiyasını seçir:
spesifik nou-hauya və
öz ölkəsində və xaric
ölkədə çəkdiyi satış
xərclərində böyük
fərqə malikdirsə;
aşağı istehsal
xərclərinə mailk olan
ölkələrə
Nou-hauya malik olan
firmaların BX -si;
aşağı istehsal
xərclərinə malik
ölkələrə BX
Dostları ilə paylaş: |