Microsoft Word Mahmudova sebine doc

8 
 
MDB regionu dövlətləri Avropa  ttifaqı dövlətləri ilə ikitərəfli ticarət əlaqələrini 
inkişaf etdirmişdir . 
2000-2014  –ci  illər  ərzində  A   ölkələrinin  MDB  ölkələri  ilə  ticarət 
ə
laqələrinin inkişaf etmişdir.  A  ölkələrinin MDB ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin 
inkisafinda  bir  sıra  ölkələrin  mövqeyi  fərqli  olmuşdur.  A   dövlətlərinin  MDB 
regionundan  idxalında  Azərbaycan,  Qazaxstan,  Rusiya,  Belarus  və  Ukraynanın 
pozisiyaları  daha  dinamik  meyllərlə  müşahidə  olunmuşdur.  Bu  meyl  qöstərilən 
ölkələrdə  birbaşa  investisiyaların,  istehsal    və  xidmət  sahələrinin  daha  üstün 
mövqeyi ilə izah oluna bilər. 
 
Lakin  Avrostatın  məlumatlarının  təhlilinin  nəticələri  göstəriri  ki,  A   
ölkələrinin  MDB  ölkələrinə  ixracının  strukturu  qarşiliqli  ticarətin  daha  əlverişli 
təşkilini  bir  daha  zəruri  edir.  Çünki  MDB  regionu  ölkələri  Avropa  ttifaqı 
bazarlarına daha çox mineral və xammal məhsullar ixrac etmiş, Avropa  ttifaqının 
sənayecə  inkişaf  etmış  ölkələrindən  isə  daha  çox  hazir  məhsullar,  elmi-texniki 
avadanlıqlar, maşın və müxanızmlər və s. idxal etmişlər.  
MDB  regionunu  beynəlxalq  investisiyalar  üçün  əhəmiyyəti  getdikcə 
artmaqda davam edir. Qarşiliqli faydaliliq prinsipləri iki region dövlətləri arasında 
iqtisadi  potensialların  daha  səmərəli  dövriyyəsini  aktuallaşdirmışdır.  Birbaşa 
investisiyalar  MDB  regionu  dövlətlərinin    beynəlxalq  inteqrasiya  və    ticarət 
ə
laqələrinin inkişaf amili kimi nəzərə alınmalı, həmçinin faydalı iqtisadi əlaqələrin 
inkişafı məqsədilə əməfdaşlıq strategiyası təkmilləşdirilməlıdir.  
 
 
 
 
 
 

---

9 
 
I FƏS L. DÜNYA IQTISADIYYATINDA KAPITALIN BEYNƏLXALQ 
HƏRƏKƏTININ ROLU VƏ  INKIŞAFININ NƏZƏRI 
ASPEKTI 
 
 
 
1.1.  Kapitalın beynəlxalq hərəkətinə nəzəri yanaşmalar və onların 
inkişafı 
 
 
 
Qlobal  şirkətlər  və  bunların  təbii  nəticəsi  olan  birbaşa  xarici  kapital 
investisiyaları, günümüzün ən aktual olan və ən çox müzakirə olunan mövzularının 
başında  gəlməsinə  rəğmən,  bu  mövzuda  ortaya  atılan  nəzəriyyələr  hələlik  yetərli 
yetkinliyə  çatmamışdır.  Ənənəvi  beynəlxalq  ticarət  nəzəriyyəsi,  Müqayisəli 
Üstünlük  Nəzəriyyəsinə  və  onun  fərqli  bir  analizi  olan  Heckscher
‐Ohlin 
Modelinə  dayanmaqdadır.  Sərbəst  ticarətin  yararlarını  müdafiə  edən  A.  Smithin 
önəsürdüyü  Mütləq  Üstünlük  Nəzəriyyəsinə  görə,  hər  millət,özünə  ən  uyğun 
malların  istehsalında  ixtisaslaşmalı  idi.  Bu  görüş,    ümumi  olaraq  doğru  olmaqla 
bərabər, coğrafi ixtisaslaşmanın bir çox yönünü əhatə etməməkdə idi. Məsələn, bir 
ölkə bir çox malda, hətta bütün mallarda təbii bir üstünlüyə sahibola bilər. 
 Bu  durumda  Mütləq  Üstünlük  Nəzəriyyəsi  prosesin  faydasını  tam  əhatə 
etmir.  Bu  əskikliklər  D.  Ricardo tərəfindən  inkişaf  etdirilən Müqayisəli  Üstünlük 
Nəzəriyyəsi  (Theory  of  Comparative  Advantages)  ilə  bir  ölçüdə  ortadan 
qaldırılmağa çalışılmışdır. Bu nəzəriyyəyə görə, hər ölkə nisbi olaraq hansı malları 
daha  ucuza  istehsal  edirsə,  o  malların  istehsalında  ixtisaslaşmalı  və  bunları  ixrac 
edərək, bahalıya istehsal etdiklərini xarici ölkələrdən idxal etməlidir.  
Ölkələr  belə  davranırlarsa  məhdud  istehsal  amillərini  ən  effektiv  şəkildə 
dəyərləndirmiş  olarlar.  1919
‐cu  ildə  E.  Heckscher  tərəfindən  ortaya  atılan  və 
tələbəsi B. Ohlin tərəfindən inkişaf etdirilən (ayrıca P. Samuelson 1940
‐cı illərdə 
nəzəriyyəyə  yeni  bir  formasiya  qazandırmışdır)  Heckscher
‐Ohlin  Nəzəriyyəsi, 

---

10 
 
Faktor  Təchizi  Nəzəriyyəsi  (Factor  Endowment  Theory)  olaraq  da 
bilinməkdədir.  Bu  nəzəriyyə  Ricardonun  Müqayisəli  Üstünlük  Nəzəriyyəsini 
təkmilləşdirmək və xarici ticarətin səbəblərini açıqlamaq üzrə ortaya atılmışdır.36 
Köhnə  nəzəriyyədə  bir  ölkənin  bir  malı  ucuza  istehsal  etməsinin  səbəbi  sadəcə 
ə
mək  faktoruna  bağlı  ikən,  yeni  nəzəriyyə  bunun  səbəbini  istehsal  faktorlarının 
(əmək  və  kapitalın)  bol  və  ya  məhdud  olmasına  və  bu  faktorların  qiymətlərinə 
bağlı olaraq açıqlamaqdadır.  
 Yəni ölkələr arasındakı istehsal maliyyətlərinin fərqliliyi, o ölkələrin sahib 
olduqları faktor təchizlərinin fərqli olmasından qaynaqlanmaqdadır. Dolayısilə hər 
ölkə  hansı  istehsal  faktoruna  zəngin  olaraq  sahib  kinci  Dünya  Müharibəsindən 
sonrakı  dönəmin  xüsusiyyəti  olmasıdır.  Bu  nəzəriyyə  çərçivəsində  birbaşa  xarici 
investisiyaisə,  istehsal  prosesində  bu  faktora  yoğun  tələb  göstərən  mallarda 
müqayisəli üstünlük əldə etməkdədir. Qısaca, əməyin ucuz və bol olduğu ölkələrdə 
ə
mək  tutumlu,  kapitalın  zəngin  olduğu  ölkələrdə  isə,  kapital  tutumlu  mallar 
istehsal və ixrac edilməlidir. Göründüyü kimi, ənənəvi xarici ticarət nəzəriyyələri 
birbaşa xarici kapital investisiyalarını ələ almamışdır.Bunun səbəbi isə, çoxmillətli 
və  qlobal  şirkətlərin  daha  çox  onların  məqsədini  incələrsək,  qlobal  şirkətlərin 
xaricdə investisiya yatırmasında, ölkələrin sahib olduğu nisbi bol və ucuz istehsal 
faktorlarını  dəyərləndirib  daha  çox  qazanc  əldə  etmə  istəyi  böyük  rol 
oynamaqdadır. 
Başqa bir  görüş  olan  Kapital  Transferi  Nəzəriyyəsinin təməlləri  Keynes və 
Ohlinin apardığı araşdırmalara dayanmaqda mənfi saldo əcəkdir. Çünki ölkə xarici 
ticarət mənfi saldosu fond çıxışına yol açacaqdır. Kapital ixrac edən ölkədə xarici 
ticarətdır.  Buna  görə  tipik  bir  borc  vermə  fəaliyyəti  olan  beynəlxalq  kapital 
transferi  sabit  və  ya  dəyişkən  valyuta  kursu  sistemində  gerçəkləşə  bilməkdədir. 
Beynəlxalq kapital transferi bir misalla açıqlana bilər. X ölkəsi, Y ölkəsinə kapital 
transferi  gerçəkləşdirmiş  olsun.  Bu  durumda  fondlar  X  ölkəsindən  Y  ölkəsinə 
axacaq, X ölkəsində faiz dərəcəsi yüksələcək və gəlirin və pul təklifinin azalması 
ilə bərabər qiymətlər düşəcəkdir. Y ölkəsində isə, tam tərsinə, faizlər aşağı enəcək, 

---