Microsoft Word M. Gogacz Platonizm I arystotelizm
Yüklə 493,7 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Document Outline
75 D) doznanie własności transcendentalnych, towarzyszących doznawanym pryncypiom istoty oddziałującego na nas bytu, E) usprawnienie się intelektu w odbieraniu bytu jako realnego, odrębnego i o wewnętrznej jedności, co w poznaniu wyraźnym zostanie nazwane sprawnością kierowania się pierwszymi zasadami, F) odnoszenie się przez intelekt możnościowy do bytu jako prawdy, G) odnoszenie się przez wolę pod wpływem informującego ją intelektu do bytu jako dobra. Ta wymiana odniesień lub relacji jest podstawą: a) pierwotnych rozumień, nazywanych słowem serca, b) pierwotnych zachowań, nazywanych postępowaniem, wyznaczonych przez sumienie jako stałą zdolność intelektu do aktywizowania woli, by odbierała byt jako dobro,
c) pierwotnych skierowań się relacjami istnieniowymi do bytu oddziałującego na nas pryncypiami swej istoty, co w powiązaniu z zachwytem i uwielbieniem wobec istnienia wyzwala kontemplację i postawę religijną o charakterze panteizmu lub politeizmu. I dopiero w poznaniu wyraźnym dzięki rozumowaniom, jako rozważaniu rozumień, odróżniamy istnienie każdego bytu od Samoistnego Istnienia, które jest przyczyną sprawczą istnienia bytów jednostkowych. Odniesienie relacjami istnieniowymi do Samoistnego Istnienia stanowi dopiero religię. Rozważanie różnic między Istnieniem Samoistnym i istnieniami urealniającymi każdy byt, zarazem rozważanie tego istnienia stworzonego jako aktu istoty bytu, stanowi metafizykę. W poziomie więc intellectio nawiązując relacje istnieniowe z oddziałującym na nas bytem doznajemy skutków tych relacji, a wśród nich wywołanego w nas podziwu i uwielbienia dla esse bytu. Podziw, uwielbienie wraz z miłością, wiarą i nadzieją stanowią odniesienie religijne. W poziomie mowy serca pojawia się więc tak zwane odniesienie religijne do samego istnienia bytu. A potem w poznaniu wyraźnym intelekt w swych rozumowaniach powinien odróżnić religię od metafizyki, istnienie każdego bytu od Istnienia Samoistnego, 76 odniesienie religijne z naszej strony do tego Samoistnego Istnienia od objawionych odniesień, inicjowanych przez Boga. Często jednak w poznaniu wyraźnym przyjmuje się tylko perspektywę teoriopoznawczą, a nie metafizyczną, i uważa się religię za akceptację twierdzeń o Bogu. Tymczasem religia jest wtórnie akceptacją twierdzeń o Bogu, pierwotnie jest nawiązaną z nami przez Boga realną z Nim więzią miłości. W związku z tym Objawienie katolickie jest wtórnie zespołem prawd, twierdzeń wiary, pierwotnie jest Osobą Jezusa Chrystusa, w którym spełnia się więź Boga z człowiekiem. A nasza więź z Chrystusem jest realną religią, jest zespołem realnych relacji osobowych. Gdy uznamy sensowność zdań o Bogu, ta perspektywa teoriopoznawczą sytuuje nas w religii przyrodzonej, której uzasadnieniem jest nasza decyzja, a nie Bóg. Gdy nie uznajemy sensowności zdań o Bogu perspektywa teoriopoznawcza wywołuje ateizm. Nigdy nie wywołuje go perspektywa metafizyczna, gdyż metafizyka jest identyfikacją realnych bytów, a nie dowodzeniem twierdzeń.
Doświadczenie mistyczne jest to nagłe, krótkotrwałe, wewnętrzne, bezpośrednie i świadome doznanie Boga przez intelekt możnościowy jako istnienia. Nie możemy przygotować się do tego doznania ani na nie zasłużyć. Pojawia się nieoczekiwanie, nagle. Doświadczenie to trwa w nas krótko. Nie jest stałym procesem poznania. Dzieje się wtedy, gdy Bóg jawi się intelektowi możnościowemu jako jego przedmiot doznania. Jest wewnętrzne, gdyż Bóg jawi się wprost intelektowi możnościowemu, który jest wewnątrz nas naszą władzą rozumienia, czyli doznawania pryncypiów. Jest to doświadczenie bezpośrednie, to znaczy, że Bóg pomija nasze władze zmysłowe oraz intelekt czynny i jawi się wprost intelektowi możnościowemu. A ponieważ ten intelekt odbiera tylko pryncypia. Bóg daje mu się doznać jako istnienie. Istnienie bowiem jest pryncypium. Jest to pryncypium pierwsze, niematerialne, niczym nie uwarunkowane. Nie mogą więc ująć go zmysły. Jeżeli daje się doznać intelektowi możnościowemu, to musi pominąć etap zmysłowy naszego poznania i poziom species. Słusznie więc mówi św. Teresa z Avila, że doświadczenie mistyczne nie daje nowych 77 pojęć. Wyraża się tylko w rozumieniu jako doznaniu pierwszego pryncypium istnienia, Istnienia Samoistnego. Dzieje się więc w intellectio, w poziomie mowy serca. Zarazem jednak mistycy twierdzą, że jest to intelektualne doznanie Boga, świadome. Wiedzą, że w tej chwili ich intelekt doznaje Boga, a wola Nim się cieszy. Rozumieją, że jest to Bóg. Nie mogą wyrazić tego w pojęciach, mogą jednak dać wyraz przekonaniu, że doznali realnie istniejącego Boga. Nie jest to jednak objawienie się Boga, gdyż objawienie zawsze dzieje się poprzez zmysły i jest zleceniem specjalnego zadania. Mistycy wykluczają w doświadczeniu mistycznym poznanie zmysłowe i otrzymanie zadania. Nie jest to - właściwe zjednoczeniu przemieniającemu -wewnętrzne trwanie wobec Osób Trójcy Świętej, gdyż to trwanie jest wynikiem miłości i jest właśnie trwałe. Wciąż dzieje się w zjednoczeniu przemieniającym. Ponadto osoby nie są pryncypiami i nie mogą być bezpośrednio doznawane przez intelekt możnościowy. Mistycy właśnie podkreślają krótkotrwałość doświadczenia mistycznego i nie wiążą go z Osobami Boskimi, lecz z Bogiem doznanym świadomie i z miłością. To, że doświadczenie mistyczne Boga jest świadome, znaczy tylko, że w poziomie mowy serca intelekt możnościowy rozumie, a więc doznał Boga, i że w poziomie ratiocinatio wyraził to w zdaniu: Bóg jest. Nie potwierdza tego doznania etap doznań zmysłowych. Po prostu intelekt czynny wydobył to rozumienie z intelektu możnościowego i związał je z wyrażeniem „Bóg jest”. Uzasadnieniem doznania mistycznego jest bezpośrednio intellectio, co w teorii poznania, zawężonej do ratiocinatio, budzi wątpliwości. Ta teoria poznania, typowa w nowożytności, sprowadza się do przeciwstawienia: zmysłowe-umysłowe, zmysły- intelekt. Tymczasem teoria poznania w wersji św. Tomasza z Akwinu, wcześniejsza i pełniejsza, polega na odczytaniu istotowych pryncypiów bytu i na acceptio wszystkiego, czym byt jest, dzięki temu, że istnienie doznawanego bytu spotkało się z istnieniem osoby doznającej bytu i odczytującej go swoimi władzami poznawczymi na poziomie niewyraźnym i wyraźnym. Fakt, że doświadczenie mistyczne daje się wyrazić w zdaniu „Bóg jest”, świadczy o tym, że to doświadczenie jest poznaniem, a nie etapem życia religijnego, które jest relacją miłości, wiary i nadziei, a nie relacją poznania. Zdanie bowiem „Bóg jest” 78 należy do teorii poznania bytu. Nie jest jednak uzyskane dzięki ratiocinatio, w którym dominuje rozumowanie. Jest tylko na tym poziomie poznania wyrażone. Jest ponadto osobiste. Nie dotyczy wszystkich osób poznających i nie wynika z ujęcia przedmiotu każdego poznania, którym jest byt w jego istnieniu, wskazującym dzięki rozumowaniu na swą przyczynę sprawczą, na Samoistne Istnienie. Doświadczenie mistyczne jest wyjątkowym, nie wyrozumowanym, lecz bezpośrednim poznaniem Istnienia Samoistnego. Nie jest to doświadczenie typowe dla mowy serca, choć dzieje się w jej obszarze, ale jest zetknięciem się człowieka z Bogiem.
W poziomie intellectio jako mowie serca na drodze powrotu relacjami istnieniowymi do bytu oddziałującego na nasz intelekt możnościowy swymi pryncypiami istoty spotykamy istnienie, urealniające tę istotę. Podziwiając z czcią to istnienie i wiążąc z nim naszą miłość, wiarę i nadzieję, błędnie odnosimy się do niego w sposób stanowiący religię. Korzystając w ratiocinatio z tworzonych przez nas nazw, zdań i rozumowań, odróżniamy istnienie każdego bytu od Istnienia Samoistnego i wiążąc się z tym Samoistnym Istnieniem wchodzimy dopiero w więzi rzeczywiście stanowiące religię. Problem Boga ma jednak swój początek w poziomie intellectio, w obszarze mowy serca. Odnajdywanie Boga przez księgę świata (św. Bonawentura), w doświadczeniu mistycznym (Pseudo-Dionizy Areopagita), w zetknięciu z das Sein (Rahner), z trwaniem istot (św. Augustyn), przez pięć dróg (św. Tomasz) jest późniejsze i wtórne, właściwe poziomowi ratiocinatio. Budzi większe zaufanie, gdyż to zaufanie zdobyły, oparte na ratiocinatio, dominujące dziś ujęcia pokartezjańskie, te, które teorię poznania sprowadziły do problemu przejścia z ujęć zmysłowych do umysłowych zapominając, że teoria poznania polega na doznaniu bytu dzięki więzi, łączącej istnienie bytu z istnieniem osoby, otwierającej na byt swoje władze poznawcze.
79 Zakończenie jako dopowiedzenia 1) Ukazywane tu zrozumienie jako odbiór pryncypiów bytu, oddziałujące na władze poznawcze, ma też inne określenia. Heidegger nazywa rozumieniem odnoszenie rzeczy do celów w horyzoncie sensów. Proponuje więc porównywanie bytów, co uważa za ich poznanie. Gadamer przyjmuje, że rozumienie jest aktualizowaniem przedwiedzy w obszarze między pytaniami a odpowiedzią. Głosi więc za Platonem, że poznanie jest przypominaniem sobie czegoś dzięki zewnętrznym bodźcom. Ricoeur wiąże rozumienie z odkryciem ukrytego sensu tekstów za pomocą kręgu hermeneutycznego jako zacierania się różnic między ujęciem subiektywnym a obiektywnym. Może to znaczyć przyjęcie poglądu wydobytego z tekstu i może oznaczać narzucenie tekstowi swojego poglądu, co spowoduje stosowanie idealizmu jako tezy o pierwszeństwie pojęć przed realnością. Podkreślmy raz jeszcze, że rozumienie według św. Tomasza, szerzej ujęte, to odbiór przez intelekt możnościowy jedności tego, co w bycie realne i istotne, zarazem umiłowanie tego jako subsystencji, a przez zawartą w niej realność umiłowanie jedności istnienia i istoty. 2) Trzeba zaraz odróżnić realizm od idealizmu. To odróżnienie jest ważne w teorii poznania. Realizm polega na pierwszeństwie bytów przed ich ujęciem, wyrażonym w pojęciach. Identyfikowanie wewnętrznych pryncypiów bytu jest metafizyka, jako pierwszą nauką o tym, co realne. To identyfikowanie ujawnia z kolei strukturalną wyjątkowość osób jako bytów jednostkowych o rozumnej subsystencji, których istnienie wyzwala przez swą realność więź miłości. Właściwe intelektowi ujmowanie przyczyn i skutków pozwala na rozpoznanie wśród bytów Samoistnego Istnienia, które jest pierwszą Przyczyną Sprawczą i Osobą. Idealizm jest poglądem, że pierwsze jest myślenie, konstytuujące treść bytów. Myślenie formułuje założenia wszystkich nauk, co wyklucza metafizykę. Pierwszeństwo myślenia, które wyraża się w pojęciach ogólnych, wyznacza też pierwszeństwo wytworów przed osobami, głównie pierwszeństwo instytucji. Pierwsza Przyczyna Sprawcza jest jedynie wytworem intelektu lub pojęciem całości kosmosu.
80 3) Idealizm sprzyja przekształceniu się myślenia w marzenie. Według prof. W. Tatarkiewicza marzenie jest obudowaniem wyobrażeniami jakiegoś niedokładnie poznanego faktu. Zamiast wysiłku identyfikowania czegoś w jego pryncypiach, stosujemy zinterpretowanie przez uzupełnienie wyobrażeniami tego, co zauważyliśmy. Jest to częsty sposób tworzenia wiedzy. W odniesieniu do lektury tekstów i problemu zrozumienia ich treści należy powiedzieć, że właśnie czytając teksty św. Tomasza można ich niedokładnie ujętą treść obudować własną erudycją. Spowoduje to zinterpretowanie treści tekstów, a nie jej zrozumienie. 4) Filozofia św. Tomasza wynika z dobrze odczytanej struktury bytów. To odczytanie jako recepcja pryncypiów jest realizmem, który ujawnia pluralizm bytów, odnoszących się do siebie jak skutek do przyczyn. Filozofie współczesne polegają na wyjaśnianiu wszystkiego przez cel, który zawsze jest zadaniem. Powoduje to, że tłumaczy się byt przez poddanie go pojęciu, gdyż cel jako zadanie jest tylko pomysłem, kierującym do wyabstrahowanego kresu działań. Ten abstrakt uzyskuje pozycję czegoś wcześniejszego niż byt. Wprowadza to w idealizm. Filozofie współczesne poza tomizmem są odmianami idealizmu. 5) Zauważmy, że idealizm jako akcentowanie pierwszeństwa myślenia, które jest przypadłością, przed bytami, w których istocie podmiotują się przypadłości, dopuszczając dowolne komponowanie pojęć w teorię, wprowadza w agnostycyzm. Agnostycyzm polega na wykluczeniu poznania natury bytów, na wykluczeniu więc prawdy i na wyakcentowaniu tezy o słabości intelektu. Często polega na zanegowaniu intelektu i przypisaniu woli prawa do arbitralnej decyzji poza rozumnością i wierną prawdzie wiedzą. Wyzwala wtedy nurt woluntaryzmu, który nadmiernie akcentuje tolerancję jako zgodę na każdy pogląd. Dodajmy, że tolerancja polega na akceptowaniu osób i zarazem na wierności prawdzie. Nie może więc być uznaniem fałszu i zła. Nie może być realizowana poza prawdą i dobrem. Tolerancja jest wykorzystywana jako podstawa upominania się o prawo do ateizmu. Trzeba więc podkreślić, że ateizm jest skutkiem braku wiedzy o 81 rzeczywistości, ujętej jako zespół skutków i przyczyn. Nie można godzić się na niewiedzę. Ateizm jednak jest także utożsamiany z wykluczeniem religii. Religia jest więzią przyjaźni człowieka z Bogiem. Ktoś może nie chcieć tej przyjaźni. W tym wypadku dziwiąc się można tę wersję ateizmu akceptować. Zdziwienie dotyczy negowania miłości. Ateizm jest właśnie często skutkiem ucieczki od miłości do osób. 6) Kierunki filozoficzne są albo realistyczne, albo idealistyczne. Znamy cechy realizmu i idealizmu. Wiemy ponadto, od czego zależy ujęcie realistyczne lub idealistyczne. Inaczej mówiąc, można wskazać na wyjściowe powody, wprowadzające w realizm lub idealizm. Te powody w ujęciu historyka filozofii to jakby „klucze”, otwierające na charakter ujęć filozoficznych. Oto te „klucze”: - Tożsamość pojęć i realności. Takie wyjściowe stwierdzenie przyjął Platon. Za Sokratesem uznał wyabstrahowane idee za realny cel działań i włączył ten cel w zespół realnych bytów. - Proces wewnątrz całości. Pierwsza jest całość, a w niej są tylko etapy na linii odległości od najwyższego punktu do najniższego. Tak pojął rzeczywistość Plotyn i głoszą to neoplatonicy. Najgłośniej to dziś upowszechnia Hegel. - Połączenie bytu z niebytem. Parmenides przeciwstawiał byt niebytowi. Eriugena uczynił z nich elementy rzeczywistości. Pod nazwą konieczności i możliwości Awicenna uczynił z nich „część” istot. Albert Wielki uznał byt i nicość naznaczoną bytem za naturę bytu. Hegel w strukturze z bytu i niebytu znalazł uzasadnienie stawania się. Według niego jest tylko stawanie się, tylko proces wewnątrz całości. Te trzy „klucze” wprowadzają w idealizm, który jest przede wszystkim utożsamieniem pojęć i realności. To utożsamienie więc niebytu z bytem wyklucza ustrukturowanie bytów jednostkowych i skłania do uznania procesu za naturę rzeczywistości. Jedynie czwarty „klucz” wprowadza w realizm. - Akt i możność jako istnienie i istota są elementami strukturalnymi bytów jednostkowych. Intelekt rozpoznaje istnienie jako wewnętrzną w bycie przyczynę realności istoty, a tę realność istoty jako skutek istnienia. Intelekt przez odróżnienie przyczyn od skutków odczytuje w bycie istnienie jako akt, a istotę jako możność. Tworzy w ten sposób metafizykę, która staje się pierwszą nauką o rzeczywistości, bo
82 nauką o pryncypiach jako pierwszych elementach struktury bytów. Metafizyka wyjaśnia, że byty są i czym są. 7) Odróżnijmy filozofię od teologii. Filozofia polega na wyrozumowaniu twierdzeń z informacji uzyskanych w bezpośrednim poznaniu realnie istniejących bytów jednostkowych. Teologia polega na wyjaśnianiu treści prawd wiary i uzasadnia swe wyjaśnienia przez odwołanie się do Objawienia. Filozofia zajmuje się identyfikowaniem wewnętrznej struktury bytów za pomocą właściwego intelektowi odróżniania przyczyn od skutków. Teologia wyjaśniając prawdę o zbawieniu jako Dobrej Nowinie zajmuje się więc objawionymi relacjami, wiążącymi Boga z człowiekiem. Filozofia jako metafizyka jest gwarantem wyjaśnień teologicznych w ich wierności naturze bytów. Gdy teologia korzysta z metafizyki bytów, lecz ostatecznie uzasadnia swe tezy Objawieniem, staje się teologią dogmatyczną. Filozofia jako metafizyka staje się filozofią chrześcijańską, gdy opierając się na rozumowaniu określa bytowe pryncypia realnych struktur objawionych, np. łaski, doświadczenia mistycznego, niezmieszania dwu natur w jednej Osobie Boskiej Chrystusa, gdy przybliża rozumienie Osób Trójcy Świętej. Filozofia chrześcijańska jest w tym wypadku „konsultantem” teologii. Dodajmy, że Bóg jako byt, który jest Samoistnym Istnieniem, jest przedmiotem filozofii. Natomiast Bóg jako Ojciec, zbawiający przez mękę Syna Bożego i moc Ducha Świętego, jest przedmiotem teologii. 8) Nie należy mieszać filozofii ze światopoglądem i ideologią. Filozofia bowiem dochodzi do swych twierdzeń w starannie przeprowadzanych rozumowaniach. Światopogląd jest sumą dowolnie zestawionych twierdzeń w obraz świata. Tworzy się go wtedy, gdy w kulturze intelektualnej przeważa agnostycyzm jako wykluczenie poznania prawdy i gdy dominuje woluntaryzm jako przyznanie decyzji miejsca przed zrozumieniem rzeczywistości. Ideologia natomiast jest światopoglądem poszerzonym o program społeczny i o tezę, że grupa społeczna lub naród mają do odegrania ważną rolę w dziejach świata. W tym zakończeniu dopowiedzmy już tylko, że pełny obraz tomizmu, wiernego treści tekstów św. Tomasza, jest doniosłą propozycją sposobów poznania prawdy i kontaktowania się z realnymi bytami, a głównie osobami: ludźmi i Bogiem Document Outline
Yüklə 493,7 Kb. Dostları ilə paylaş:
|