Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
115
МЯЩСУЛДАР ТЯРЪЦМЯЧИ
airin həyat yolu barədə müxtəsər oçerkdə də qeyd etdi- yim kimi, Ə.Cavad öz dövrünün mükəmməl təhsil gör- müş, bir sıra əcnəbi dilləri öyrənmiş, hərtərəfli inkişaf etmiş ziya- lılarından biri idi. Orijinal əsərlərini yazdığı türk-azərbaycan dili ilə yanaşı Ə.Cavad fars, ərəb, rus, gürcü, ləzgi dillərini mükəm- məl bilirmiş. O, xalqlar arasında dostluğun, qarşılıqlı ədəbi-mə- dəni əlaqələrin inkişafında bədii tərcümənin roluna böyük əhə- miyyət verirdi. Bədii tərcümə şair Ə.Cavad üçün sadəcə hobbi deyil, əsil bədii yaradıcılıq işi idi. O, tərcümə və nəşr etdirdiyi əsərdən əsərə inkişaf edir, öz mütərcimlik peşəsini daha da tək- milləşdirir, vərdişlərini möhkəmləndirirdi. Turgenev, Puşkin və Qorkidən tərcümələri bunu demək üçün tam əsas verir ki, Ə.Cavad ruscanı bu dildə bədii əsər ya- zanlar səviyyəsində mənimsəmişdir. Bu dildən istər şer, istər nəsr, istərsə də dram tərcümələrində onun müvəffəqiyyətini təmin edən birinci amil orijinalın mahiyyətinə varması, söz, ifadə, fraza, cümlə, eləcə də misra, beyt və bəndlərdə əksini tapmış fakt və Ш
116
hadisəni, psixoloji vəziyyəti, insan ovqatını, tarixi əhvalatı, ən zə- rif çalarına qədər hərtərəfli qavraması idi. Məhz belə dərindən və hərtərəfli götürüldükdə, kompleks halında duyulub qavranıldıqda əsərin ana dilimizdə səsləndirilməsinin ilkin uğuru təmin edilmiş olur; yersiz mütərcim əlavələrinə, yaxud onun “nəzərindən qaç- mış” məqamlara yer qalmır. Rus klassikasının tərcüməsi üzərində çalışarkən Ə.Cavadın işinin ikinci, daha məsul mərhələsi qavran- mış bu zəngin ədəbi faktlar, obrazlar aləmini Azərbaycan dilində ifadə etmək, səsləndirmək, bizim üçün munis olan doğma dilin axarında canlandırmaq idi. Tərcümələrini oxuyub müəyyən mü- qayisələr apardıqda şairin bu sahədəki zərgər işi adamda dərin rəğbət oyadır. Fransa renessansının görkəmli nümayəndələrindən Fransua Rablenin (1494-1553) “Qarqantua və Pantaqruel” (Azər- baycan dilində 1934), məşhur norveç ədibi, Nobel mükafatı la- ureatı Knut Hamsunun (1859-1952) ən məşhur əsərlərindən olan “Aclıq” (Azərbaycan dilində 1930), Maksim Qorkinin (1868- 1936) “Çocuqluq” (Azərbaycan dilində 1929) romanlarının, digər klassik nəsr nümunələrinin Ə.Cavad tərəfindən edilmiş tərcümə- lərindən aldığım təəssürat belədir. Bu tərcümələr ilk səhifələrin- dən etibarən səmimi, mötəbər bir ahəng alır, inandırır, adam bir çox hallarda tərcümə əsəri mütaliə etdiyini unudur. İ.S.Turgenevin XIX əsr rus ədəbiyyatının nadir nümunələ- rindən olan “Atalar və oğullar” romanında baş qəhrəmanın vali- deynlərinin onun qəbrini ziyarətə gəldiyi parça bu baxımdan diq- qətimi xüsusi cəlb etdi: “Rusiyanın uzaq bucaqlarından birində kiçik bir kənd məzarlığı vardır. Demək olar ki, bizim bütün mə- zarlıqlarımız kimi mənzərəsi adamı qüssələndirir. Onu əhatə edən qanovları çoxdan ot basmışdır. Boz ağac xaçlar əyilmiş, qəbir daşlarının hamısı, aşağıdan birisi onları itələyirmiş kimi, yerindən oynamışdır. Yarpağı tökülmüş iki-üç ağac azacıq kölgə salır, qoyunlar qəbirlərin arasında sayğısızcasına veyillənir... Lakin bu
117
qəbirlərin arasında... heyvanların pamal edə bilməyəcəyi bir mə- zar da vardır. Təkcə quşlar onun üzərinə qonub şəfəq çağı oxu- yur. Bu qəbri dəmir çəpər əhatə edir... Yevgeni Bazarov bu qəbirdə gömülmüşdür. Yaxında bulunan kənddən bu qəbri ziyarət etməyə tez-tez ər-arvad, iki düşgün qoca gəlir... acı-acı ağlayır, qəbir daşına diqqətlə baxır... uzun müddət bu yerdən ayrıla bil- məyirlər...” (İ.S.Turgenev. Atalar və oğullar, Azərnəşr, 1929, səh.213-214). Orijinalın müvafiq hissəsi ilə müqayisədə əsasən adekvat təsir bağışlamaqla yanaşı, bu parça Azərbaycan ədəbi dilinin, onun bədii tərcümə qolunun 20-ci illərdəki vəziyyəti haq- qında obyektiv təsəvvür oyadır. Bir qədər yuxarıda deyildiyi kimi, Ə.Cavad poeziya sənə- tində özünəməxsus dəsti-xətti olan lirik idi. Onun müharibənin odu-alovu içindən yazdığı məqalələri də, bir-iki hekayəsi də, vaxtı ilə yazıb müzakirə və nəşr üçün müvafiq idarələrə təqdim etdiyi, lakin “itirilmiş” “Sədəf” romanı da, hər şeydən öncə, bir könül şairinin ətrafda baş verən çox mürəkkəb hadisələrə fərdi münasibətinin, Ə.Cavadın qəlbində oyanan sənətkar intibahının başqa janrlarda ifadəsidir. Onun tərcümə üçün seçdiyi əsərlərin ümumi mənzərəsi də bunu təsdiq edir. Diqqətlə baxaq: nəsr əsərlərində rus dilinin şeriyyətini əks etdirmək baxımından Tur- genevi nadir ədəbi simalarla müqayisə etmək mümkündür. Şeks- pirin “Romeo və Cülyetta”sı pak, qarşılıqlı, lakin nakam sevgi haqqında Qərbin “Leyli və Məcnun”udur. Məhəbbət və qısqanc- lığın faciəsi olan “Otello” şerlə yazılmış, Ə.Cavad da bu faciəni mənzum tərcümə etmişdir. Böyük gürcü şairi Şota Rustavelinin “Pələng dərisi geymiş pəhləvan” poeması da məhəbbət və qəhrə- manlıq haqqında qonşu xalqın qiymətli poetik dastanıdır... De- mək istəyirəm ki, ümumiyyətlə Ə.Cavadın istər nəsr, istər dram, istərsə də əlbəttə, poeziya janrında etdiyi tərcümələrin hamısında lirik şair münasibəti aparıcı mövqedədir. Qısqanclığın alovlarında
118
yanan Otellonun öz günahsız sevgilisini boğandan sonra intihar etmək ərəfəsindəki etirafı, Dezdemonanın nəşinə müraciətlə de- diyi son sözlər elə təbii, həm də yanğılı səslənir ki, Azərbaycan oxucusu bu sənət möcüzəsinin arxasında iki sənətkarın həssas qəlbinin döyüntüsünü duymuş kimi olur: ingilis dramaturqu Şeks- pirin və onun Azərbaycan mütərcimi Cavadın!
Bu misralar Ə.Cavadın “Otello” tərcüməsinin R.Rzanın re- daktəsilə 1935-ci ildə buraxılmış ilk nəşrindəndir. Maraqlıdır ki, sonralar 1962-ci ildə görkəmli teatrşünas tənqidçimiz C.Cəfərov Şekspirin “Seçilmiş əsərləri”ni tərtib edərkən yenə də bu tərcü- məni əsas götürmüş, 27 illik fasilədən sonra təbii olan bəzi redak- tə işlərini nəzərə almasaq (redaktoru M.Rzaquluzadədir) onu eynilə nəşr etdirmişdir. Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|