Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
103
üçün həmin xəzinədən bir içim də olsa mey nuş etmək alın yazısı kimi onlardan hər birinin qismətinə düşmüşdür. Ə.Cavad klassik irsə, Füzuliyə arxalanır, lakin irsi təkrarla- mır, onu təqlid etmirdi. Şairin müasirləri arasında qəzəl yazanlar çox idi. Onların bəziləri yaxşı da qəzəlxan idi. Lakin Əhməd Ca- vad tək-tük nümunələri çıxmaq şərti ilə demək olar ki, qəzəl yaz- mamışdır. Yaxud, janrından asılı olmayaraq, Ə.Cavadın bir sıra çağdaşlarının şerləri dil baxımından çox mürəkkəb olub çətin an- laşılan ərəb ifadələri, fars izafətləri ilə dolu olurdu. Ə.Cavad isə mümkün qədər açıq və anlaşıqlı yazmağa çalışır, əsərlərini də ge- niş oxucu kütləsi yaxşıca qavrayırdı. Lakin şair şəxsən özü bu cür yazmaqla daxilən tam təmin oluna bilmir, mühitinin şer təsərrü- fatını da, belə demək mümkünsə, xüsusi nəzarət altında sax- layırdı. “Dilimiz” şeri bu nəzarətdən doğan mücadiləçi əməli ad- dımlarından biri idi. Mücadiləçi sözünü gəlişi gözəl işlətmədim. Şair Azərbaycan dilinin təbiiliyinə xələl gətirən, onun lüğət tərki- bini ağırlaşdıran, xalq tərəfindən anlaşılmasını çətinləşdirən əcnə- bi sözlərinə aludəçiliyi şerində çox kəskin tənqid edir və bu za- man əslində dərin ehtiram və məhəbbət bəslədiyi canlı klassiklə- rimizə, özünün təbirincə desək, “qocaman ədiblərimizə” də gü- zəştə getmirdi. Bu şer oxuculara təqdim olunanda M.Ə.Sabir artıq həyatda yox idi və onun xalq ruhunda yazılmış əsərlərinin, el ara- sında deyildiyi kimi, yeri görünürdü. Bu sahədə Vaqifin, Zakirin, Sabirin dildə xəlqilik yolunu davam etdirən qələm sahibləri ilə yanaşı elə sənətkarlarımız da vardı ki, əsərlərinin dilinin qəlizliyi sahəsində sanki bir-birilə yarışa girmişdilər. Ə.Cavad rişxəndlə yazırdı ki, bu cür şerlər elə bil göyə çıxıb millətə oradan baxırlar; yəni onun mənəviyyat, o cümlədən də dil sarıdan qayğı və ehtiyaclarına biganəlik göstərirlər. Millətin mənəvi qayğılarına bu cür münasibətin nəticəsini Ə.Cavad həyəcanla pisləyirdi:
104
Od yetmədi, yağdı atəş başına, Siyah qondardılar qara qaşına. Alınır dilləri, zəban verilir, İsmarlanıb boran, yağmur kəsilir, Ağları bəyaza, sarısı zərdə Döndü, can dayanmaz bu ağır dərdə. Dəyişdi hər şeyi, bum oldu bayquş, Əlbisə geyildi, paltar qaldı boş. ...Çalındı qardaşı, gəldi bəradər, Bacının yerində həmşirə gəzər. Nədir bu qiyamət, nə işdəsiniz, Ey bizim qocaman ədiblərimiz?
Ə.Cavad böyük uzaqgörənliklə elan edirdi ki, bir zaman gələcək və xalqın ağıllı övladları dilimizi süni surətdə qəlizləşdi- rən bəzi qələm sahiblərinə lənətlər yağdıracaqlar. Çünki, şairin möhkəm qənaətinə görə, bu cür ədiblərin kəramətindən ədəbi dil öz lüğət tərkibi etibarı ilə ərəb və fars dillərindən demək olar ki, fərqlənmirdi. Yuxarıdakı müxtəsər məlumatdan bir daha göründüyü ki- mi, hələ ilk əsərlərindən etibarən, Ə.Cavadın şer dili öz aydınlığı, ahəngdarlığı ilə fərqlənir, zaman keçdikcə daha da saflaşır və digər ürəyə yatan keyfiyyətlərə yiyələnirdi.
Yetiş imdadıma, ey Dan ulduzu! Barı sən gəl, mənə yuxu gəlmədi, Yetiş fəryadıma, ey Dan ulduzu! Qudurğan qasırğa, çarpışıq yollar, Yolumda zülmət var, uçurumlar var, 105
Aman, gəl dadıma, ey Dan ulduzu!
Keçən yüzilliyin onuncu illərində qələmə alınmış bu misra- ların məna və əhəmiyyətini, ahəngdarlığını, obrazlılığını bir tərə- fə qoyub, diqqəti elə onun dilinə cəlb etmək istərdim. Buradakı dil sadəliyi və aydınlığını, sözlərin xalq dili xəzinəsinə məxsuslu- ğunu 90-cı illərin ən çox tanınmış şairlərindən B.Vahabzadə və N.Xəzrinin əsərləri ilə müqayisə etmək olar. Aydınlıq, rəvanlıq Ə.Cavad şerinin yeganə məziyyətləri deyildi. Uzun müddət xalqdan süni sədlər vasitəsilə ayrı salınmış bu sənətin digər ən mühüm keyfiyyətlərindən biri, bəlkə də birin- cisi lakonizmdir, yığcamlıqdır, az sözlə çox mətləb ifadə etmək iqtidarıdır. Lakin şer şairin konkret bir anda daxilən, mənən ya- şadığı güclü hissin, bəzən də təzadlı duyğuların tüğyanından ya- ranır və buna görə də əsasən müxtəsər olur. Ə.Cavadda da belə- dir. Bəlkə də elə buna görədir ki, şairin əsərlərinin çoxunun həc- mi bir kitab səhifəsindən artıq deyil. Az sözlə geniş lövhə, hadisə, bəzən hətta insan xarakteri əks etdirən şerlərin müəllifi kimi onu çağdaşlarından nadir sənət- karlarla müqayisə etmək olar. “Yaralı quş”, “Sən”, “Qaldı”, “Ana”, “Ümidimə”, “Dərdim”, “Niyə gəlmədin?”, “Oyan” və s. əsərlər dediyimizə sübutdur. Bu şerlər Ə.Cavadın “Qoşma” (1916) kitabındadır. Lakin bu siyahını şairin növbəti, “Dalğa” (1919) kitabındakı, eləcə də digər mənbələrdəki əsərləri hesabına genişləndirmək də mümkündür. Lirik miniatür səciyyəsi daşıyan həmin şerlərin hər birində ya zəngin bir təbiət lövhəsi, ya hansısa bir tarixi hadisənin əks-sədası, nəhayət, ya da insan əhval-ruhiy- yəsinin çalar zənginliyindən konkret bir nümunə ilə qarşılaşırıq. Hətta həcmcə şərti olaraq miniatür adlandırdığımız bu ülgüdən bir qədər kənara çıxan şerlərinin də ayrı-ayrı bəndlərində
106
Əhməd Cavad belə yığcamlığın ürəyə yatan nümunələrini verə bilmişdir. Məsələn, Dağıstana həsr etdiyi və öz canlı müşahidə- ləri ilə tarixə ricətlərin qovşağından ibarət “Dağlar” şeri bu cür bəndlərlə zəngindir. Əsərdə müharibələrdən sinəsinə çalın-çarpaz dağlar çəkilmiş ulu dağlar canlandırılaraq şairin həmsöhbətinə, həmdərdinə çevrilmişdir. Şeri oxuyarkən vaxtilə bu dağların qoy- nunda üz-üzə gəlib çarpışan orduları görmüş, onların hayqırtıları- nı, atların kişnərtisini, qılınc-qalxan şaqqıltısını dinləmiş kimi olur, azadlığı, istiqlaliyyəti uğrunda son imkanlarına qədər qəhrə- mancasına mübarizə aparmış Şamili ehtiramla yad edirik. İkicə beytin oyatdığı təəssürat bizi dönə-dönə qəhrəman keçmişimizə boylandırır:
Sənətkar bir rejissorun məğlubiyyətlə bitmiş əla döyüş səh- nəsi canlandırması üçün bu dördcə misrada nə qədər zəngin detal- lar var! Obrazlılıq Ə.Cavad şerinin canıdır. Şair hər bir qiymətli sə- nət əsəri üçün vacib olan bu keyfiyyəti çox əlvan və incə yollarla təmin edir. “Hərbzədələr” şerindən aldığımız misralar mahir rəs- samın əli ilə canlandırılmış mənzərəni andırmırmı?
Yaxud: Baxdım o yerlərə buludlar ağlar, Məzarlığa dönmüş bağçalar, bağlar, Maralsız qaldınız, a qarlı dağlar... Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|