Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
107
İşğalçı müharibənin cəmiyyətə, xalqa yalnız maddi yox, həm də əvəzsiz mənəvi zərərlər vurması şairi dəhşətə gətirir. Xalq qəlbinin tərcümanı olan sazın-sözün, şerin-sənətin itkilərini hesaba almaq üçün əslində heç bir meyar mövcud deyil. Son mis- ra adamın yadına məşhur Azərbaycan bayatısını salır. (Dağlar marala qaldı, otu sarala qaldı, Soyuq bulaq, göy çəmən, O da ma- rala qaldı). Xalq bayatısı payız qabağı elin dağdan endiyi gün- lərin əhval-ruhiyyəsini ifadə edən hicran, nisgil çalarına malikdir. Həm də bu, bir növ ötəri əhval-ruhiyyədir. Köçənləri qarşıda yeni fərəhli görüşlər gözləyir. Gələn ilin yayında yenə ellər dağlara qalxacaq, saralmış otların yerində atlas çəmənliklərlə, yaxında- uzaqda vaz atan marallarla üz-üzə gələcəkdir. Şerdə isə şair qəlbi dağların maralsızlaşdığından, yəni təbiətin özünün yetim qaldı- ğından acı-acı şikayətlənir. “Utan” adlı satirasından aldığımız aşağıdakı misralarda şair zahirdə bir cür, batində isə tamam özgə cür təsir bağışlayan mü- əyyən soydaşlarının, inamı ilə möhtəkirlik edən bəzi din dəllal- larının mükəmməl portretini çəkmişdir.
Ə.Cavadın şerlərində dərin düşündürücülük iqtidarı var. Həmin şerləri oxuyanda göz önündən bir-biri ilə bağlı mənzərə- lər, onların da oyatdığı fikirlər silsiləsi gəlib keçir. Belə baxanda aşağıdakı iki misra bəlkə də sadə görünür:
108
Dəniz dərdə düşər, dalğalar ağlar, Dağlar dərdə gəlsə, dumana yazıq!
“Yazıq” şerindən aldığım bu iki misrada oxucunu cəlb edən ilkin, üzdə olan əlamət alliterasiyadır. Lakin burada obrazlar silsiləsinin məna ardıcıllığı daha vacib məqamdır. Hər şeydən əv- vəl bu beytdə dərdin böyüklüyü çox iri miqyaslı obrazlar vasitə- silə ifadə olunmuşdur. Yəni dərdin böyüklüyünü əks etdirmək üçün klassik poeziyada dönə-dönə uğurla qələmə alınan gül və bülbül, aşiq və hicran, xəzan yarpağı və ildırım çaxması, nəhayət, qara buludlar kimi ənənəvi obrazlar Ə.Cavadın canlandırdığı tə- biət hadisələri müqabilində son dərəcə kiçikdir. “Yazıq” şerində mətləbin ifadəsi üçün şair daha qlobal kateqoriyalarla düşünür. Onun təsəvvüründə nəhəng dənizlərin sayı-hesabı bilinməyən dərdlərini, olsa-olsa, elə yenə də sayı-hesabı bilinməyən dalğalar duyar. Əlavə edim ki, gah pıçıltı, gah da şaqqıltı və hayqırtı kimi səslənərək əks etdirə bilər. Bəs dağlar? Bəzən ətəklərində sürü- nən, hərdən də zirvələrinə qalxan tüstü-duman da dağların ağır dərdlərinin ifadəçisi deyilmi? “D” səsinin xüsusən söz başında dönə-dönə təkrarı isə dərd kəlməsinə uyar bir assosiasiya oyat- maq üçün çox gözəl tapılmış, məna dəyəri ilə yanaşı, bu kədərli mətləbin özünəməxsus ağır-ləngər ifadə tərzini təmin etmişdir. Ə.Cavadın işlətməyi çox sevdiyi obrazlar silsiləsində tə- zadlar mühüm yer tutur. Bir-biri ilə məzmunca ziddiyyət təşkil edən kateqoriyaları qarşılaşdırmaq yolu ilə şair öz təsvir və tərənnüm obyektinin fövqəladə keyfiyyətlərini qabardıb canlan- dırır:
109
Yaxud: Günəşlərin altında Qaralmazsan nədəndir? Xəzan sənin bayramın, Saralmazsan nədəndir?
Yayın cırcıramasında, avqustun ortalarında açmağa başla- yan pambığın qışın oğlan çağında yağan quşbaşı qara qiyas * edil- məsi, günəş işığının qara rənglə, xəzan çağının isə bayramla qar- şılaşdırılması bu konkret halda çox səmərəli bədii nəticə vermiş- dir. Təkcə “Səsli qız” poemasında şair ancaq səs məfhumunu yerinə görə dörd mənəda işlədib, hərəsinə də konkret psixoloji çalar aşılamışdır.
* Qiyas - tutuşdurma, müqayisə
110
Canlı büllur səsində Parlayan aləmləri Anlarmı qan içənlər?
Şairin Nizami muzeyinin arxivində səs məfhumunun poetik açıqlanmasından ibarət bir təfriqəsi var. O, “Səsli qız”dan gətiril- miş yuxarıdakı bəndlərlə məzmunca çox gözəl səsləşir. Bununla belə demək çətindir ki, həmin təfriqə poemadan ixtisar edil- mişdir, yoxsa başqa bir münasibətlə qələmə alınmışdır. Bundan asılı olmayaraq aşağıda verdiyim həmin şer parçası Ə.Cavadın sənətkarlıq imkanlarının genişliyindən, obrazlı təfəkkür tərzinin zənginliklərindən xəbər verir:
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|