Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
99
larla sözümüz çəp gəlib dalaşanda kimin haqlı, kimin haqsız ol- duğunun fərqinə varmadan, demək olar ki, həmişə hökmü bizim əleyhimizə çıxarırdılar. Belə bir vaxtda zərərdidə sənətkarları- mızın nəinki özlərini görmək, heç onların kitablarını da oxumaq bizə nəsib olmamışdı. Sonralar universitetdə təhsil alanda repres- siya qurbanlarının qadağan edilmiş kitablarından bəzilərini köhnə kitabfüruşdan alır, böyük risk bahasına olsa da yenicə öyrəndiyi- miz ərəb əlifbası ilə oxuyur, sənət aləmləri haqqında müəyyən təsəvvür əldə edirdik. Bəs bu görkəmli ədəbi simalar həyatda necə adamlar olub- lar? Konkret desək, məsələn, Əhməd Cavad bir insan, şəxsiyyət, ailə başçısı, övlad atası kimi hansı keyfiyyətlərə malik olmuşdur? Onun xarakterinin aparıcı cəhəti, əsas səciyyəsi özünü nədə gös- tərirdi? Şairin zahiri görkəmi, siması necə idi? Nəhayət, onun ya- radıcılıq şakəri nə idi, Ə.Cavad şer üzərində necə işlərdi? Bütün bunlar barəsində, həcmcə bir qədər kiçik də olsa, məna və məz- munca çox qiymətli olan məlumatı Niyazi Axundzadənin “Atam Əhməd Cavad” məqaləsindən almaq mümkündür. “...Hər dəfə onun haqqında düşünəndə gözümün qarşısında ucaboylu, göy gözlü, işıqlı, məğrur və nikbin bir insan canlanır. Həyatının ən çə- tin və ən qəmli anlarında belə onu sarsılan, sıtqayan, bir küncə qısılıb şikayətlənən, kədərə qapılan görməmişəm. Hər şeyə nik- bin, xeyirxah bir gözlə baxmağa adət etmişdi. Bu, təkcə adət de- yildi. Onun öz varlığından, daxilində qaynayan duyğulardan sü- zülüb gələn sehirli, inamlı, güclü bir işıq idi”. Niyazi bəyin xati- rələrindən bunu də öyrənirik ki, hər hansı bir şerini yazmazdan əvvəl Ə.Cavad onun mövzu və motivlərini qəlbində xeyli vaxt yaşadar, ayrı-ayrı misralarını söhbət əsnasında deyər, düşünər, daşınar və nəhayət, şerini tamamlayıb meydana çıxararmış. Bəzi əsərlərini yazmaq üçün isə uzun müddət material toplar, araşdır- malar aparar, ondan sonra mətləbi misralara çevirib qələmə alar-
100
mış. Ə.Cavadın yaradıcılığını xalqdan ayırmaq üçün bolşevik re- jiminin gördüyü hər cür tədbirlərə baxmayaraq əsərlərinə əbədiy- yət qüvvəsi verən, onları 60-70 illik bir zaman arxasından qaldı- rıb günümüzə gətirən, istiqlal mübarizəmizə qovuşduran, yəqin ki, bir də elə şairin bu sənətkarlıq şakəri, hər şerinin üstündə əsim-əsim əsməsi olmuşdur. Əhməd Cavad Azərbaycan poeziyasının özünəməxsus ədə- bi taleyi, sənətdə orijinal dəsti-xətti olan nadir simalarından biri- dir. O, ümumşərq islam zehniyyətinə, ümumtürk mənəvi qaynaq- larına, xüsusən də erkən orta əsrlərdən üzü bəri davam edib gələn ana dilli şerimizə dərindən bələd idi. Bir sıra dilləri bilib həmin dillərdə elmi-bədii ədəbiyyat oxuması onun məlumat dairəsini vüsətləndirmiş, bədii zövqünü cilalamışdı. Əsərlərindən göründü- yü kimi, şair öz sənətinin bütün ruhu, fikri-bədii yönlərilə şifahi xalq yaradıcılığına, klassik ədəbi irsə bağlı olmuş, türk, fars, ərəb, rus dillərində mövcud çoxəsrlik ədəbi irsi incəliklərinə qədər bilmiş, bütün bunlar Ə.Cavadın parlaq istedadı ilə qovuşaraq onun əsərlərinin sənətkarlıq baxımından yüksək səviyyəsini tə- min etmişdir. Azərbaycan şerinin, folklorunun iki çox qədim xə- zinədən barındığı qənaətində olan Ə.Cavad bu əzəli mənbələrə bağlılığından öz ilhamına qanad taxır və həmin əvəzsiz mənəvi sərvətlərin varislərindən biri kimi iftixar edirdi:
Şairin yaradıcılığı, bayatılar da bura daxil olmaqla şifahi xalq ədəbiyyatından, onun zəngin obrazlar aləmindən, deyim tər- zindən sənətkar kimi faydalanmağın bariz nümunəsidir. Ümumiy- yətlə, Ə.Cavad folklorumuzun vurğunu, onun yorulmaz toplayı- cılarından biri idi. Nizami Muzeyində şairin topladığı folklor 101
nümunələrindən ibarət bir neçə dəftər saxlandığını qeyd etmiş- dim. Həmin dəftərlərdən birində otuz iki xalq mahnısının mətni qeydə alınmışdır. Bu dəftərdəki mahnıların təkcə adları, yaxud onların başlanğıc misraları şairin folklor dəftərində necə qiymətli bir xəzinənin öz əksini tapdığını nişan verir: “Apardı sellər Sara- nı”, “Haray naşı əlindən”, “Su gəlir lülə-lülə”, “Ay qız, yaylığın- da nəyin var sənin?”, “Dedim bir busə ver”, “Pəncərədən daş gə- lir”, “Mindim gəmisinə, sürdüm Salyana”, “Araqçının məndədir”, “Samavarı alışdırdım”, “Yeri, dam üstə yeri”, “Elə demə, zalım yar!”, “Belə şümşad barmaq olmaz!” və i.a. Şairin yaradıcılığının hələ ilk mərhələsində özünü göstərən dilin sadəliyi, axıcılığı, ahəngdarlığı bilavasitə folklordan süzülüb gələn vacib keyfiyyətlər idi. Bu dövrə məxsus “Yaralı quş” şeri bir də məhz bu əlamətlərinə görə XX əsr Azərbaycan poeziya- sında nadir və çox əhəmiyyətli bir hadisə idi. Bundan əvvəl nələr və nə qədər yazmasından asılı olmayaraq, məhz bu əsər Azərbay- can ədəbiyyatına yeni, parlaq bir istedadın, xalq sənətkarının gəli- şindən xəbər verən bahar qaranquşu idi. “Yaralı quş”da Ə.Ca- vadın bundan sonrakı bütün yaradıcılığı üçün səciyyəvi olan bir keyfiyyət çox bariz şəkildə təsbit olunmuşdur və maraqlıdır ki, həmin keyfiyyət onun sonrakı demək olar ki, bütün əsərlərində, özü də yüksələn bir xətlə davam etmişdir. Bəli, dilinin təbiiliyi, sadəliyi, rəvanlığı, ahəngdarlığı etibarı ilə Azərbaycan söz sənətinə həqiqətən də yeni bir istedad gəlmişdi:
Mənim qənaətimə görə, M.Ə.Sabirin “Oğul mənimdir əgər, oxutmuram əl çəkin!” misrası və xalq arasında bu adla da məşhur olan şeri XX əsrin satirik poeziyasında nədirsə, Ə.Cavaddan da
102
gətirdiyim misralar və onları götürdüyüm şer dövrün lirikasında məhz odur. Ə.Cavadın ədəbiyyatımızda yerini vaxtında, düzgün müəyyən edən görkəmli ədib və alim Y.V.Çəmənzəminli “Azər- baycan ədəbiyyatına bir nəzər” (1919) əsərində XX əsr poeziya- sında müşahidə olunan yenilikdən danışarkən bu poeziyanın bariz nümayəndələri hesab etdiyi H.Cavid və Ə.Cavadın yaradıcılığın- da haqlı olaraq “başqa bir aləm” açılmaqda olduğunu göstərirdi. Ə.Cavadın klassik irsə, ana dilli şerimizin tarixinə və tale- yinə münasibətini açıqlamaq baxımından “Füzuli” şeri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Onun nəzərində Füzuli bütün türk ellərinin qüdrətli sənətkarıdır. Bu ellərin vaxtilə gur şəfəqlər saçan şer oca- ğının qaralmağa başladığı, mənəvi sərvətlərimizin böhran keçir- diyi bir vaxtda Füzulinin sənət möcüzəsi zühur edib bir sönməyən şimşək kimi çaxmış, şerimizin uzun müddətli inkişaf yoluna işıq saçmışdır. Xalqın bağrından qopduğu, buna görə də xalqın dər- dini, odunu yaxşı bildiyi üçün:
Onunçün də böyük şair oldu Füzuli.
Füzuli irsinin gücü onun elm və sevgi kimi iki yaşarı dayaq üzərində ucalmasındadır. Füzuli lirik qəhrəmanının məhəbbət yolunda fədakarlığı, qeydsiz, şərtsiz cəfakeşliyi də bu şerdə Ə.Cavadın xüsusilə yüksək qiymətləndirdiyi bir keyfiyyətdir.
Şairin təbirincə Füzuli öz poeziyasının dirilik suyundan bir əbədiyyət xəzinəsi yaratmışdır. Özündən sonra gələn sənətkarlar Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|