Microsoft Word info-9 mv-aqsh doc

 
84
Elektron resurslar: 
1. Python. Sətirlərlə iş. https://www.youtube.com/watch?v=xzryoMGVdqw 
2. Sətrin uzunluğunun dəyişdirilməsi (rusca): 
https://www.youtube.com/watch?v=QhJ2V0tkJnA 
3. İndeksə görə erişimlik: https://www.youtube.com/watch?v=JOJ6gxEmFWQ 
4. Sətirlər. https://www.youtube.com/watch?v=TyETvhRPJQY 
5. Sətir metodları (rusca): https://www.youtube.com/watch?v=z5FepxKfifk 
6. Sətirlər. Sətir metodları (rusca): https://www.youtube.com/watch?v=e2pkLV9nz-U 
 
 
 
Dərs 
21
 / Mövzu:
 SİYAHILAR 
 
 
 
 Dərsin əvvəlində şagirdlərə riyaziyyatdan tanış olan  a
1
, a
2
, a
3
, ..., a
n
 ardıcıllığı 
göstərib suallar vermək olar: 
– Ardıcıllıqda indeks hansı rol oynayır? Nömrələnmiş siyahıların nişanlanmış 
siyahılardan üstün cəhəti nədir? 
Dərsliyin "Fəaliyyət-1" bölümündə  şagirdlər proqram fraqmenti əsasında 
suallara cavab verirlər. "Verilmiş proqram fraqmentinin icrasının nəticəsi nə 
olacaq?" (1-dən 100 kimi natural ədədlərin cəmi tapılır), "Bu fraqmentdə hansı 
alqoritmik strukturdan istifadə olunub?" (dövrdən), "
range
() funksiyası  nə 
edir?" (
tam ədədlərdən ibarət ardıcıllıq yaradır).
 
 
Bu bölümdə Python-da geniş istifadə olunan siyahı (list) verilənlər tipindən 
danışılır. İzahat üçün proyektordan istifadə məqsədəuyğundur. Müəllim siyahılara 
aid funksiyalar cədvəlini çap edib uşaqlar üçün görünən yerdən asa bilər (və ya çap 
edib  şagirdlərin stollarının üzərinə qoya bilər). Bütün funksiyaları, metodları 
ALT 
STANDARTLAR 
2.2.3. Proqramlaşdırma dilinin əsas əmrlərini izah edir. 
2.2.4. Öyrənilən proqramlaşdırma mühitində işləmək bacarıqla-
rı nümayiş etdirir. 
 
Təlim  
NƏTİCƏLƏRİ 
  Siyahılara aid sadə məsələlərin həlli üçün Python dilində proqram 
tərtib edir. 
  Siyahıların metodlarından proqram tərtib edərkən istifadə edir. 

---

 
85
əzbərləməyə ehtiyac yoxdur. Lazım gələndə onların yazılışına cədvəldən baxmaq 
olar. 
 
Funksiya və ya 
əməl 
Təsviri 
len
(lst) 
Siyahının elementlərinin sayı müəyyən olunur. Məsələn: 
>>>
 lst = [1, 2, 3] 
>>>
 len
(lst) 
3
  
lst1 + lst2 
lst2 siyahısının elementləri lst1 siyahısının sonuna əlavə 
olunur. Məsələn: 
>>>
 lst1 = [1, 2, 3] 
>>>
 lst2 = [
'bir'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>>
 lst1 + lst2 
[1, 2, 3, 'bir', 'iki', 'üç']
 
min(lst) 
Qiyməti ən kiçik olan element müəyyən olunur. Məsələn: 
>>> 
lst1 = [1, 2, 3, 85, -42, 33, 84] 
>>> 
min
(lst1) 
-42 
Sətir tipli kəmiyyətlərdə əlifba sırası əsas götürülür.
 
>>> 
lst2 = [
'əlli'
, 
'altmış'
, 
'yetmiş'
] 
>>> 
min
(lst2) 
'altmış' 
max(lst) 
Qiyməti ən böyük olan element müəyyən olunur.
  
Məsələn:
 
>>> 
lst = [1, 2, 3, 85, -42, 33, 84] 
>>> 
max
(lst) 
85
 
del lst[i] 
Siyahıdan i nömrəli element uzaqlaşdırılır.
 
Məsələn:
 
>>> 
lst = [1, 2, 3, 
'bir'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>>
 del
 lst[2] 
>>>
 lst 
[1, 2, 'bir', 'iki', 'üç'] 
 
Siyahılarla bağlı sadə məsələləri həll etmək olar. 
1. a = [2, 5, -45, 7, -4, 98, 30, 6] ədədlər siyahısı verilib. Siyahının müsbət 
elementlərinin cəmini tapın. 
 
 
2. a = [2, 5, –49, 7, –4, 98, 30, 6] siyahısında 7-yə tam bölünən elementləri  və 
onların indekslərini çap edin. 

---

 
86
 
 
 
3. Verilmiş  ədədlər siyahısında 0-a bərabər elementləri siyahının maksimal 
elementi ilə əvəz edin. 
 
 
4. Verilmiş siyahının tək indeksli elementlərini onların qiymətləri ilə siyahının ən 
kiçik elementinin cəmindən alınan ədədlərlə əvəz edin.  
 
 
 
 
 Bu bölümdə siyahıların metodlarından danışılır. Funksiyalar kimi, metodların 
da cədvəlini çap edib şagirdlər üçün görünən yerdən asmaq məqsədəuyğun olardı.  
 
Metod Təsviri 
lst.append(x) 
Siyahının sonuna yeni x elementi əlavə olunur. Məsələn: 
>>> 
lst = [1, 2, 3] 
>>> 
lst.append(4) 
>>> 
lst 
[1, 2, 3, 4] 
lst.count(x) 
Siyahıda x-ə bərabər olan elementlərin sayı müəyyən 
olunur. Məsələn: 
>>> 
lst = [
'bir'
, 
'iki'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>> 
lst.count(
'iki'
) 
2 
 

---

 
87
lst.index(x) 
Siyahıda soldan birinci rast gəlinən x elementinin yerini 
(indeksini) müəyyən edir.  Məsələn:  
>>> 
lst = [
'bir'
, 
'iki'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>> 
lst.index(
'iki'
) 
1 
lst.remove(x) 
Siyahıda soldan birinci rast gəlinən  x elementini 
uzaqlaşdırır. Məsələn:
 
>>> 
lst = [
'bir'
, 
'iki'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>> 
lst.remove(
'iki'
) 
>>> 
lst 
['bir', 'iki', 'üç'] 
lst.insert(i,x) Verilmiş siyahının  i mövqeyinə  x elementini və ya 
siyahısını artırır.
 
Məsələn:
 
>>> 
lst = [
'bir'
, 
'iki'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>> 
lst.insert(2, 
'bir'
) 
>>> 
lst 
['bir', 'iki', 'bir', 'iki', 'üç'] 
lst.sort() 
Siyahını artan sıra (əlifba sırası) ilə çeşidləyir.
 
Məsələn: 
>>> 
lst = [
'bir'
, 
'iki'
, 
'bir'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>> 
lst.sort() 
>>> 
lst 
['bir', 'bir', 'iki', 'iki', 'üç']
 
lst.reverse() 
Siyahının elementlərini tərs ardıcıllıqla düzür.
 
Məsələn:
 
>>> 
lst = [1, 2, 3, 
'bir'
, 
'iki'
, 
'üç'
] 
>>> 
lst.reverse() 
>>> 
lst 
['üç', 'iki', 'bir', 3, 2, 1] 
 
Metodlara aid məsələlər həll etmək tövsiyə olunur. 
"
Araşdıraq-öyrənək" bölümündə  list()  və  count(x) funksiyalarından 
istifadə etməklə  şagirdlər aşağıdakı  mətndə olan 'a'  hərflərinin sayını tapan 
proqram yazmalıdır. 
Siyahını  təşkil edən obyektlərə onun elementləri deyilir. 
Siyahıda  ədədlər, sətirlər, başqa siyahılar, yaxud bunların 
hamısını eyni zamanda saxlamaq olar. Siyahının hər bir 
elementinə bir nömrə uyğundur ki, ona həmin nömrə vasitəsilə 
müraciət etmək olar. 
 
Proqramı belə yazmaq olar: 
 

---