Microsoft Word icf metin doc

 
11 
 
4.3 Bağlamsal Etmenler 
Bağlamsal  Etmenler,  kişinin  yaşamı  ve  yaşam  tarzı  ile  ilgili  bütün  artalanı  ifade  eder.  ki  bileşeni  vardır: 
Çevresel  Etmenler  ve  Kişisel  Etmenler-sağlık  koşulları,  kişinin  sağlığı  ve  sağlıkla  ilgili  durumlar  üzerinde 
etkileri olabilir. 
Çevresel  etmenler  insanların  yaşadığı  ve  yaşamlarını  kurduğu  fiziksel,  sosyal  ve  düşünsel  çevreyi  oluşturur. 
Bu  etmenler  kişinin  dışında  yer  alır  ve  toplumun  bir  üyesi  olarak  kişinin  performansı  üzerinde  pozitif  veya 
negatif  bir  etkisi  olabilir,  eylem  ya  da  görevlerini  yerine  getirme  kapasitesini  etkileyebilir  veya  kişinin  vücut 
işlevleri ya da yapısı üzerinde etkileri olabilir. 
 
(1)  Çevresel etmenler, sınıflandırmada iki düzeye odaklanacak biçimde düzenlenmiştir: 
(a) Bireysel – ev, işyeri ve okul gibi kişinin yakın çevresi. Bu düzeyde, kişinin yüzyüze geldiği çevrenin, 
aile,  akrabalar,  arkadaşlar  ve  yabancılarla  da  doğrudan  ilişkiye  girdiği  ortamın  fiziksel  ve  maddi 
özellikleri kapsanır. 
(b)  Toplumsal-resmi  ve  gayrı  resmi  sosyal  yapılar,  kişinin  üzerinde  etkisi  olabilecek  topluluk  veya 
toplum hizmetleri, sistem bağları. Bu düzeyde, iş çevresi, toplum etkinlikleri, devlet daireleri, iletişim 
ve  taşımacılık  hizmetleri,  ve  gayrı  resmi  sosyal  ağların  yanısıra  kanunlar,  yönetmelikler,  resmi  ve 
gayrı resmi kurallar, tutum ve ideolojiler de kapsanır. 
(2)  Çevresel etmenler Vücut  şlevleri ve Yapılar, ve Etkinlikler ve Katılım bileşenleriyle etkileşim içindedir. Her 
bir bileşen için, bu etkileşimin doğası ve büyüklüğü yapılacak bilimsel çalışmalarla incelenebilir. Yetiyitimi, 
kişinin sağlık koşulları ile kişisel etmenler, ve kişinin yaşadığı şartları oluşturan dışsal etmenler arasındaki 
karmaşık  ilişkinin  sonucu  olarak  nitelendirilir.  Bu  ilişkiden  dolayı,  farklı  çevrelerin  herhangi  bir  sağlık 
koşuluna  sahip  kişi  üzerinde farklı etkileri olabilir. Engelleri olan veya kolaylaştırıcı unsurları bulunmayan 
bir  çevre  kişinin  performansını  kısıtlayabilir;  çok  daha  kolaylaştırıcı  çevreler  performansı  arttırabilir.  Ya 
engeller  yaratarak  (örneğin,  ulaşılamayan  binalar),  ya  da  kolaylaştırıcı  unsurları  sağlamayarak  (örneğin, 
yardımcı araçların bulunmayışı) toplum, kişinin performansını engelleyebilir. 
Kişisel  etmenler  kişinin  yaşamı  ya  da  yaşam  tarzının  özel  artalanıdır  ve  kişinin  sağlık  koşulları  veya  sağlık 
durumunun parçası olmayan özelliklerden oluşur. Bunlar cinsiyet, ırk, yaş, diğer sağlık koşulları, yaşam biçimi, 
alışkanlıklar,  yetiştirilme,  başetme  biçimi,  sosyal  geçmiş,  eğitim,  meslek,  şimdiki  ve  geçmiş  deneyimler 
(geçmiş  yaşam  olayları  ve  mevcut  olaylar),  tüm  davranış  örüntüleri  ve  karakter  yapısı,  psikolojik  beceriler ve 
diğer  özelliklerin  tümünü  veya  herhangi  bir  düzeydeki  yetiyitiminde  rol  oynayan  bir  tanesini  içerir.  Kişisel 
etmenler  ICF’de  sınıflandırılmamıştır.  Ancak,  değişik  müdahalelerin  sonuçları  üzerinde  etkileri  olabilecek 
kişisel etmenler, katkılarının gösterilmesi için Şekil 1’de yer almıştır.
 
 
5.  şlevsellik ve Yetiyitimi Modeli 
 
5.1 
şlevsellik ve yetiyitimi süreci 
Bir  sınıflandırma  olarak,  ICF  işlevsellik  ve  yetiyitimi  modeli  yapmaz.  Ancak,  farklı  yapı ve alanları gösterecek 
bir  araç  oluşturarak  sürecin  tanımlanmasında  kullanılabilir.  şlevsellik  ve  yetiyitiminin  etkileşim  içinde  ve 
gelişimsel bir süreç olarak sınıflandırması konusunda çok yönlü bir yaklaşım sağlar. Bu sürecin farklı yanlarını 
araştırmak ve modeller yaratmak isteyen kullanıcılar için yapıtaşları oluşturur. Bu bağlamda, ICF bir dil olarak 
görülebilir;  bununla  oluşturulabilecek  metinler  kullanıcılara,  onların  yaratıcılığına  ve  bilimsel  yönelimlerine 
bağlıdır.    Farklı  bileşenlerin  etkileşiminin  günümüzde  nasıl  düşünüldüğünün  ortaya  konulması  için  Şekil  1’de 
yer alan akış şeması yardımcı olabilir.
15
 
 
Şekil 1. ICF bileşenleri arasındaki etkileşim 
                                                 
15
 
ICF, işlevsellik ve yetiyitimi arasındaki etkileşimi tanımlama açısından ICIDH’nin 1980 baskısından oldukça farklıdır.  Çok boyutlu bir 
model  içinde  etkileşimin  karmaşıklığından  dolayı  akış  şemasının  tamamlanmamış  olma  olasılığı  ve  yanlış  anlaşılmaya  açık  olduğu 
unutulmamalıdır.    Bu  model  çoklu  etkileşimi  göstermek  için  çizilmiştir.    Süreç  içerisinde  diğer  önemli  odak  noktalarını  belirten 
göstergelerin  olması  olasıdır.    Farklı  yapı  ve  bileşenler  arasındaki  etkileşimlerin  yorumları  da  değişebilir  (örneğin,  çevresel  etmenlerin 
vücut işlevleri üzerindeki etkileri, katılım üzerindeki etkilerinden kesinlikle farklıdır). 
 

---

 
12 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
     
 
 
 
Bu  akış  şemasında,  herhangi  bir  alanda  kişinin  işlevselliği  sağlık  koşulu  ile  bağlamsal  etmenler  (çevresel  ve 
kişisel  etmenler)  arasındaki  karmaşık  etkileşim  olarak  gösterilir.  Bu  oluşumlar  arasında  dinamik  bir  etkileşim 
vardır:  bu  oluşumlardan  herhangi  birine  yapılacak  müdahale  başka  bir  oluşum  ya  da  oluşumları  değiştirme 
potansiyeline  sahiptir.  Bu  etkileşimler  özgüldür  ve  her  zaman  bire  bir  tahmin  edilemezler.  Etkileşim  iki  yönlü 
işler;  yetiyitiminin  varlığı  bile  sağlık  koşulunun  kendisini  değiştirebilir.  şlev  veya  yapı  bozukluğu  ya  da 
bozuklukları nedeniyle kapasite sınırlılığı olabileceğini veya bir ya da daha fazla sınırlılık nedeniyle performans 
kısıtlılığı  olabileceğini  düşünmek  mantıklı  görünür.  Ancak,  bu  yapılarla  ilgili  birbirinden  bağımsız  olarak  veri 
toplayıp  daha  sonra  aralarındaki  birliktelik  ve  neden-sonuç  ilişkilerini  araştırmak  gerekir.  Eğer  tüm  sağlık 
deneyimi tanımlanacaksa, bütün bileşenler kullanılabilir. Örneğin, bir insanın: 
 
• 
kapasite sınırlılıkları olmaksızın bir işlev veya yapı bozukluğu olabilir (örneğin, cüzzamda dış görünümün 
değişmesi kişinin kapasitesini etkilemez); 
• 
bir işlev veya yapı bozukluğu gösterilemediği halde performans problemleri ve kapasite sınırlılıkları olabilir 
(örneğin, pek çok hastalıkta günlük etkinliklerdeki performansın azalması); 
• 
işlev  veya  yapı  bozukluğu  veya  kapasite  sınırlılığı  olmaksızın  performans  problemleri  olabilir  (örneğin, 
HIV-pozitif  bir  insan  veya  önceden  akıl  hastalığı  olup  iyileşmiş  bir  kişi,  kişilerarası  ilişkilerde  veya  işte 
ayırımcılık ya da damgalanma ile karşılaşabilir); 
• 
yardımsızken  kapasite  sınırlılıkları  olabilir,  ancak  içinde  bulunduğu  çevrede  performans  problemi  olmaz 
(örneğin,  hareket  sınırlılığı  olan  bir  kişiye  etrafta  dolaşması  için  toplum  tarafından  yardımcı  teknoloji 
sağlanmış olabilir) 
• 
yaşadığı  ters  yönde  etkiler  olabilir  (örneğin,  kol  ve  bacakların  az  kullanılması  kas  atrofisine,  bir  kuruma 
yatış sosyal beceri kaybına yol açabilir). 
 
Yapılar arasındaki etkileşim olasılıkları,  Ek 4’te yer alan vaka örnekleriyle daha detaylı gösterilmiştir. 
 
Şekil  1’de  yer  alan  akış  şeması  bağlamsal  etmenlerin  (çevresel  ve  kişisel  etmenler)  süreç  içindeki  rolünü 
göstermektedir.  Bu  etmenler  sağlık  koşulları  ile  etkileşime  girer  ve  kişinin  işlevsellik  düzeyi  ve  yaygınlığını 
belirler.  Çevresel  etmenler kişinin dışında yer alan etmenlerdir (örneğin toplumun tutumları, mimari özellikler, 
Vücut  şlevleri ve 
Yapıları 
Etkinlikler 
Katılım 
Sağlık koşulları 
(hastalık veya bozukluk (disorder)) 
  
Çevresel 
Etmenler 
Kişisel 
Etmenler 

---