Microsoft Word H?simzade Seyid Zeyn?b doc docx
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Cədvəl 15. onlaşdırıcı şüalanmanın orqanizmə təsiri.
Təsirin növü Təsirin xüsusiyyəti Yüklənmiş hissəciklər Orqanizmə daxil alfa və beta hissəcikləri hüceyrə atomlarının yanından keçdikdə onlarda qarşılıqlı təsir nəticəsində öz enerjilərini itirirlər.Qamma şüalanmalarının təsiri isə müxtəlif formalarda ola bilər. Elektrli qarşılıqlı təsir Ş
sonra bu atomdan elektron ayrılır. Ayrılan elektronun yükü mənfi olduğundan atom neytral vəziyyətdən müsbət yüklənmiş vəziyyətə keçir. Bu proses ionlaşma adlanır. Qopmuş elektron başqa atomları da ionlaşdıra bilər. Fiziki-kimyəvi dəyişmələr Ayrılmış elektron və ionlaşmış atom uzun müddət bu vəziyyətdə qala bilmədikləri üçün ionlaşmadan milyardda bir saniyə ərzində onlar çox mürəkkəb reaksiyalarda iştirak edirlər. Nəticədə orqanizmdə yeni molekulalar yaranır ki, onların da “sərbəst radikallar” kimi reaksiyaya yüksək dərəcədə girmək xüsusiyyətləri var. Kimyəvi dəyişmələr Sonrakı saniyənin milyonda biri ərzində yaranmış sərbəst radikallar bir-biri ilə və digər molekullarla təbiəti tam öyrənilməmiş reaksiyalara girib yeni molekulları əmələ gətirirlər. Bioloji effektlər Biokimyəvi dəyişmələr şüalanmadan bir neçə saniyə sonra və yaxud on illər ərzində baş verə biləcək hadisələr aiddir. Bu haalda hüceyrə tamamilə məhv olur və yaxud onda elə dəyişmələr baş verir ki, nəticə xərçəng xəstəliyinə gətirir. Cədvəl 16. Şüalanma dozasının çox təhlükəli qiymətləri. Ş üalanma dozası Süalanmanın nəticələri 100 Qrey və ondan yuxarı Mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi ilə əlaqədar olaraq ş üalanmadan bir neçə saat və yaxud bir neçə gün sonra ölüm halı qeydə alınır. 10-50 Qrey Mədə-bağırsaq traktında daxili qanaxma nəticəsində bir-iki həftə ərzində ölüm halı qeydə alınır. 3-5 Qrey Onurğa beyninin zədələnməsi nəticəsində şüalanmaya məruz qalanların 50% bir-iki ay müddətində ölür.
BMT-nin nəzdində fəaliyyət göstərən atom radiasiyasının təsiri üzrə komitəsinin axırıncı məruzələrindən birində böyük şüalanma dozasına məruz qalmış insanların orqanizmində kəskin dəyişmələri əks etdirən ətraflı məlumat dərc edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, son 20 ildə belə informasiya birinci dəfədir ki,verilir. Ümumiyyətlə, radiasiyanın belə təsiri müəyyən bir minimal və ya astana qiymətlərindən etibarən başlayır [ 4]. nformasiya əsasən xərçəng xəstəliyindən müalicə zamanı şüalanma terapiyasının nəticələrini əhatə edir. Həkimlərin uzun illər müddətində əldə etdikləri təcrübələr əsasında şüalanmanın hüceyrələrə təsiri haqqında geniş informasiya əldə olunmuşdur. Müəyyən olunmuşdur ki, müxtəlif orqanların ş üalanmaya reaksiyası müxtəlifdir. Bir sıra orqanlar üçün fərq olduqca böyükdür. Zədələnmənin ağırliq dərəcəsi həmin şüalanma dozasının orqanizmin bir dəfəyə və yaxud bir neçə dəfəyə qəbul etməsindən asılı olur.
Ş
P.Rubin, Q.Qasarellinin Clinical Radiation Pathology, 1968 əsərindən götürülmüşdür).
0 40 80 120 160 200 Qr Diaqramda müayinələrdən alınan nəticələr göstərilmişdir. Burada göstərilən orqanlar üçün buraxıla bilən şüalanma dozasının qiymətləri verilmişdir. Əgər orqan tərəfindən göstərilən doza bir həftə ərzində beş seansda qəbul edilibsə, bu şüalanma təhlükəsiz hesab olunur. Çünki bu oqanlar göstərilən norma çərçivəsində şüalanmanın təsirinə davamlıdırlar. Ş übhəsiz əgər şüalanmanın dozası çox yüksək olarsa, insan ölür. Bir çox mütəxəssislər tərəfindən sübut olunub ki, 100 Qr miqdarında şüalanmanın təsiri nəticəsində beyin və mərkəzi sinir sistemi o dərəcədə zədələnir ki, ölüm bir qayda olaraq bir neçə saat və ya bir neçə gün ərzində baş verir. Müxtəlif dozaların (100,50,10,5,3 Qr) fərqləndirici xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, ölüm hallarının baş vermə müddətləri müvafiq olur.
Şə kildən görünür ki, əsas qanyaradıcı element olan qırmızı sümük iliyi ş üalanmaya daha həssasdır, belə ki, 0,5-1 Qr şüalanma aldıqda bu orqan öz normal funksiyasını itirir. Lakin , onun önəmli xüsusiyyəti odur ki, əgər ş üalanma hüceyrələrin çoxunu sıradan çıxarmayıbsa bu sistem öz funksiyasını tamamilə bərpa edə bilir.Əgər şüalanmaya bütün bədən yox, ancaq onun bir hissəsi məruz qalıbsa, beyinin salamat qalan hüceyrələri zədələnmiş hüceyrələri bərpa edə bilir. nsan orqanizmində göz,yumurtalıq və toxumluqlar da şüalanmaya həssas orqanlardır. Məsələn, toxumluğun 0,1 Qr şüalanmaya məruz qalması kişilərdə müvəqqəti sonsuzluqla,şüalanma 2 Qr-dən yüksək olduqda isə daimi sonsuzluq qeydə alınır. Qadın yumurtalıqları şüalanmaya daha həssasdırlar. Müəyyən olunub ki, şüalanmanın dozası 3 Qr-dən çox olduqda qadınlarda sonsuzluq qeydə alınır. Gözün büllur hissəsi şüalanmaya daha çox həssasdır. Şüalanma zamanı məhv olmuş hüceyrələr gözdə əvvəlcə katarakta xəstliyi yaradır ,sonra isə tamamilə korluğa səbəb olur. Müəyyən olunmuşdur ki, 0,5-dən 2 Qr-ə kimi olan şülanmalar göz üçün olduqca təhlükəlidir [ 24]. Uşaqlar da şüalanmaya olduqca həssasdırlar. Kiçik dozalı şüalanma belə onlarda boy artımına mənfi təsir göstərir. Belə ki, bir neçə həftə müddətində uşaq 10 Qr-ə kimi şüalanma dozası alarsa, uşağın skeletində müəyyən anomaliyalar meydana çıxacaq. Radiasiyanın belə təsirinə heç bir minimal astana yoxdur. Uşaqların müayinəsi zamanı onların başlarının terapiyasına məruz qaldıqda uşaqlarda dərrakə zəifləyir. Uşaqlara nisbətən böyüklərdə sümük sistemi şüalanmaya daha dözümlüdür [ 22,23]. Yaşlı adamın əsas orqanlarının bir çoxu şüalanmanın təsirinə nisbətən az həssasdır. Məsələn, böyüklər 5 həftə ərzində 23 Qr-yə kimi , bir ay ərzində isə 40 Qr-yə kimi şüalanma dozasına dözürlər. Sidik kisəsi dörd həftə ərzində 55 Qr-ə kimi şüalanmaya dözür. Ağ ciyərlər olduqca mürəkkəb bir orqandır və ş üalanmaya həssasdır. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|