RT və YT diapazonlarında şüalanma səviyyəsinin normallaşdırılması
dedikdə bilavasitə şüalanma mənbəyi ilə işləyən şəxslərin və əhalinin məruz
qaldığı şüalanma təsirinin qiymətləndirilməsi başa düşülür.
300 MHs tezliyə kimi energetik ekspozisiyanın (EE) qiyməti
EE=E
2
T
Maqnit ekspozisiyasının qiyməti isə :
EE=H
2
T
göstərilən ifadə ilə hesablanır. Burada T – saatla şüalanma müddətidir.
Energetik ekspozisiya (V/m)
2
saat, maqnit ekspozisiyası isə (H/m)
2
saatla
öıçülür. 300 MHs-dən yuxarı tezliklərdə
EE
ESS
=EES·T
Bu kəmiyyət (Vt/m
2
)·saatla ölçülür.
Bu qiymətlər bilavasitə elektromaqnit şüalanması ilə əlaqəsi olmayan, 18
yaşına çatmayan və şüalanma mənbələrinin yaxınlığında yaşayan insanlara şamil
edilir.
Bilavasitə RT və YT şüalanma mənbələri ilə işləyən işçilər üçün
energetik ekspozisiyanın buraxıla bilən səviyyəsi aşağıdakı cədvəldə
göstərilmişdir.
Cə dvə l 11 . ş
çi personal üçün energetik ekspozisiyanın buraxıla bilə n
qiymə tlə ri.
Tezlik
diapazonları
Buraxıla bilən energetik ekspozisiya
Elektrik
tərtibedici
üzrə,(V/m)
2
·saat
Maqnit
tərtibedicisi
üzrə,(A/m)
2
·saat
Enerjinin sızlığına
görə,
(mkVt/m
2
)·saat
30 kHs-3MHs
20000
200
-
3-30 MHs
7000
yoxdur
-
30-50 MHs
800
0,72
-
50-300 MHs
800
yoxdur
-
300MHs-
300QHs
-
yoxdur
200
YT yuxarıda göstərilən cədvəldə buraxıla bilən həddləri şüalanmanın
təsir müddətindən asılı olaraq göstərilən diapazon üçün böyük həddlər daxilində
dəyişir. Məsələn, təsir müddəti 8 saatdan 0,1 saata kimi təşkil edirsə, bu halda
0,03-3 MHs tezliklərdə elektrik sahəsinə görə buraxıla bilən qiymət 50V/m-dən
400V/m-ə kimi, maqnit sahəsi üçün buraxıla bilən hədd 5 A/m-dən 40 A/m-ə
kimi,ESS isə göstərilən tezliklr üçün 0,25 Vt/m
2
-dən 2,4 Vt/m
2
–a kimi dəyişir.
Digər tezlik diapazonlarında da müəyyən hədd daxilində belə dəyişmələr baş
verir.
YT şüalanma mənbəyi kimi dairəvi müşahidə rejimində 1Hs tezlikdən
yuxarı işləyən sistemlər üçün buraxıla bilən həddin qiymətini 10%-ə kimi
artırmaq olar. Lakin bu kəmiyyətin qiyməti 10Vt/ m
2
-dən artıq ola bilməz.
Ə
gər iş yerində RT və YT diapazonlarında EMŞ buraxıla bilən həddən
yuxarı olarsa,işçilər xüsusi mühafizə vasitələrindən istifadə etməlidirlər.
Rusiya Federasiyasında RT və YT diapazonlarında EMŞ buraxıla bilən
həddləri aşağıdakı kimi təyin olunmuşdur :
-
30-300 kHs-də elektrik tərtibedicisi üçün 25,0 V/m;
-
0,3-3,0 MHs tezliklərdə - 15,0 V/m;
-
3-30 MHs-də 10 V/m;
-
30-300 MHs-də 3 V/m;
-
300 MHs-300 QHs- 0,1Vt/m
2
.
Televeziya stansiyalar üçün bu qiymət RT-də aşağıdakı kimi təyin olunub
(əhali üçün)
48,4 MHs-də - 5,0 V/m;
88,4 MHs-də - 4,0 V/m;
192,0 MHs-də - 3,0 V/m;
300 MHs-də - 2,5 V/m.
Xüsusi təyinatlı radiolokasiya sistemləri üçün tezlik diapazonu 150-300 MHs
arasında dəyişir.Yaxın məsafədə buraxıla bilən qiymət 0,1 Vt/sm
2
(6V/m), uzaq
zonada 1 Vt/sm
2
(19 V/m)-dən çox olmamalıdır.
Ə
gər şüalanma eyni zamanda bir neçə mənbədən təsir göstərirsə, bu halda
ayrı-ayrı şüalanma mənbəyinin şüalanmaları buraxıla bilən hədd çərçivəsində
toplanır.
Azərbaycan
Respublikasında
EMŞ
buraxıla
bilən
həddi
müəyyənləşdirilmədiyindən işçi personal və əhali hələ ki, Rusiyada qəbul
edilmiş standartları əsas götürə bilər. Avropa ölkələrində EMŞ
normallaşdırılmasına , insan təhlükəsizliyinə daha sərt tələblər qoyulmuşdur.
EMŞ təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən normallaşdırılması məsələlərinə
sveçdə dövlət səviyyəsində daha çox diqqət yetirilir. Burada Şüalanmadan
Mühafizə
nstitutu yaradılmışdır. sveçdə dövlət institutu ilə birlikdə
standartların işlənib hazırlanmasında həmkarlar ittifaqları da möşğul olur.
sveçdə fərdi kompüterlərin şüalanma xüsusiyyətlərinə aid böyük həcmdə bank
informasiyaları mövcuddur. Hal-hazırda EMŞ üzrə sveç standartları dünyada ən
“kəskin” standart hesab olunur. sveç mütəxəssisləri tərəfindən müəyyən
olunmuşdur ki, ölçmələr – 5 Hs-dən 400 kHs-ə kimi tezliklərdə aparılmışdır. Bu
tədqiqat nəticələri əsasında MPR 1990:08 standartı qəbul edilmişdir.
Bu standart 3 il müddətində yoxlanıldıqdan sonra 1990-cı ildən tətbiq
olunmağa başlanmışdır.
Bu standarta əsasən aşağıdakı şüalanma normaları müəyyənləşdirilib
(ölçmələr şüalanma mənbəyindən 0,5 m məsafədə aparılmalıdır):
-
Rentgen şüalanmaları 500 mkR/saat;
-
5-2000 Hs tezlik diapazonunda dəyişən elektrik sahəsi 25V/m;
-
2-400 kHs tezlik diapazonunda – 2,5 V/m
-
5-2000Hs tezlik diapazonunda dəyişən maqnit sahəsi 250nTl;
-
2-400 kHs-də 25 nTl;
-
elektrostatik potensial- 500V-dan çox olmamalıdır.
sveç həmkərlar təşkilatının standartları daha aşağı qiymətdədir. Belə ki, 5-
2000 Hs-də elektrik sahəsi üzrə qiymət ≤10V/m; 2-400 kHs-də isə ≤1 V/m təklif
olunmuşdur.
sveçdə qəbul olunmuş MPR standartı bütün dünyada ən minimal standart
kimi qəbul edilmişdir. Avropa iqtisadi birliyinin Şurası bu standartları birliyə
daxil olan ölkələrdə qəbul edilməsini tövsiyə etmişdir [ 11].
1996-1998-ci illərdə Rusiya Federasiyasında da EMŞ üzrə standartlar qıbul
edilmişdir. Bu standartlar sveç standartlarına yaxın olsa da, bu standartların
Dostları ilə paylaş: |