Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bazar t
13
ə laqəsi yoxdur. Eyni zamanda formalaşmış şəraitin gərəkli informasiyanın obyektivliyinə ciddi zərər verəcəyi öncədən özünü göstərir. Tranzitiv iqtisadiyyata malik ölkələrdə və şəhərlərdə sosial-iqtisadı proseslərin idarə edilməsi, son zamanlarda daha yeni pardiqmaya çevrilmişdir: iqtisadi açıqlığın çoxalması, bir tərəfdən hökumətin iqtisadiı proseslərə təsirini zəiflədir, digər tərəfdən isə iqtisadiyyatın ictimailəşməsi və beynəlmiləlləşməsi inkişafın idarə edilməsində ictimai nəzarətin rolunu və eləcə də müvafiq informasiyanın rolunu sonsuz yüksəldir. Son bir neçə il ərzində dünya iqtisadiyyatını öz qucağına almış və getdikcə kəskin vüsət alan iqtisadi böhranın cari dərsləri bir daha sübut edir ki, iqtisadi idarəetmədə bu gün hökmranlıq edən ifrat liberal dəyərlərə söykənmiş tənzimləmə konsepsiyalarının yenidən nəzərdən keçirilməsi əsas məsələlərdən biridir. Müvafiq situasiyada isə iqtisadi sistemdəki şərait və xüsusiyyətlərin, həmçinin ortaya çıxmış və bu gün həllini tələb edən problemlərin öyrənilməsi olduqca aktual və mühüm hesab olunmalıdır. Beynəlxalq iqtisadi böhranın ilk dərsləri sırasında yeni və ya nisbətən yeni nəzəri ideyalarla yanaşı, əhəmiyyətlilik baxımından isə bəlkə də ön cərgələrdə, A.Smitin “bazarın gözəgörünməz əli” ideyası təklifinə yeni münasibət dayanır. Bu ideyanın əsasını nə təşkil edir? Sahələrin tarazlıq strukturuna nail olma imkanı hər hansı mərkəzi planlaşdırma və idarəetmə olmadan da mövcuddur. Sadəcə cəmiyyətin üzvləri özlərini təqdim etməlidir, onlardan hər biri hər hansı bir sahədə sərbəst olaraq özünə yer tapa bilər. Bazar təsərrüfatı elə təsərrrüfatdır ki, istehsalçılar Nəyin Necə istahsal olunacağını özləri seçirlər. Bazar təsərrüfatında sahələrin tarazlıq strukturu istehsalçıların bir sahədən digər sahəyə keiçidi sayəsində özbaşına meydana gəlir. Bu, necə baş verir? Aydındır ki, bütün işlərdə bir neçə nəfəri razı salan hər hansı nəticəyə gəlmək aralaraında razılıq olmadan mümkün deyil. Əgər mərkəzi idarəetməyə kifayət qədər işçi sayı və bu struktura hər hansı yaxınlaşma üçün uzun 14
müddət lazımdırsa, onda “ağılla” təsərrüfatın optimal strukturuna necə nail olmaq olar? nsanlar bir-birindən xəbərsiz mərkəzi planlaşdırma olmadan qərarlar qəbul etməklə istehsalın optimal strukturuna daha asan və tez nail ola bilərlər Bütün sirr iki şərtin mövcudluğundadır: 1) bazarlar sisteminin hərəkəti; 2) istehsalçıların özlərini aparma qabiliyyəti = daha çox gəlirə yaxınlaşma. Bazarlar sistemi özündə ayrı-ayrı istehsal və aralıq rifah bazarları çoxluğunu birləşdirir, bu bazarların hər birində tələb və təklifin qarşılıqlı təsiri nəticəsində müəyyən qiymət formalaşır ki, bunun səbəbinə də bazar təmizlənir. Buna görə də bütün bazarlar bir-birilə əlaqədədir, belə ki, istehlakçılar və istehsalçılar sərbəst olaraq bazardan bazara “yerlərini dəyişə bilərlər”. Bazarlarda rifahın taraqlaşmış qiymətləri ortaya çıxır, bu da ayrı-ayrı istehsalçılar üçün istiqamətləndirici rolunu oynayır. Ayrıca məhsulun qiyməti göstərir ki, bu halda istehlakçılar bu rifah üçün hansı məbləğdə pul verməyə hazırdırlar. Eyni zamanda istənilən rifahın istehsalı təsərrüfatda məhsulun istehsal imkanını ifadə edən müxtəlif itkilərlə xarakterizə olunur. Beləliklə, hər bie rifah üçün onun bazar qiyməti ilə onun istehsal xərci arasındakı fərq gəlir adlanır və onun istehsalının nisbi gəlirliliyini ifadə edir. Məhz gəlir (ayrı məhsulun istehsalından əldə olunan gəlir göstəricisi) istehsalçıları idarə edən göstəricidir. Istehsalçların mühüm davranış qaydaları vardır, bu da onların xüsusi gəlir əldə
dir. Bu, o deməkdir ki, istehsalçılar maksimal istehsal gəlirinə malik məhsulların istehsalına başlamağa cəhd edəcəklər. Diqqət edək ki, istehsalçılar məhsulların qiymətinə yönəlmirlər, ayrıca məhsulun qiyməti yüksək də ola bilər, lakin bu, heç də o demək deyildir ki, verilmiş şərtlər daxilində bu məhsulu çoxlu sayda istehsal etmək gərəkdir, çünki onun istehsalına ayrılan məsrəflər də çox ola bilir. Eyni zamanda onlar müxtəlif məhsulalrın istehsalına ayrılan məsrəfləri də nəzərə almıqlar. Ayrı-ayrı məhsullar çox aşağı 15
məsrəflərlə istehsal oluna bilər, amma bu, heç də o demək deyildir ki, bu məhsulların daha çox sayda istehsalı cəmiyyətə faydalıdır. stehsalçılar məhz daha çox gəlir əldə etməyə çalışırlar, bu da, bu və ya digər məhsulun əlavə sayda istehsalının zəruri göstəricisidir. Bu halda onlar daha çox gəlir gətirən rifahın istehsalını artırırlar. Məsələn, əgər təsərrüfatda çox az miqdarda xiyar istehsal olunursa və ona yüksək qiymət qoyulmuşsa, onların istehsalına sərf olunan məsrəflər bu qiymətdən çox aşağı oalrsa, xiyar istehsalından çox böyük gəlir əldə olunacaq. Böyük gəliri olan istehsalçılar xiyar istehsalını genişləndirəcək, istehlakçılar isə daha aşağı qiymətlə çoxlu sayda məhsul əldə edəcəklər. Maraqlıdır ki, maksimal gəlir əldə etməyə can qatan istehsalçıların son nəticədə öz gəlirləri aşağı düşəcəkdir, çünki istənilən rifah təklifinin yüksəldilməsi onun qiymətinin azalmasına səbəb olur, bu da onun istehsalından əldə olunan gəliri aşağ salır, böyük gəlir arxasınca təqib bu gəliri məhv edir. Amma istehsalçılar situasiyanın paradoksallığını başa düşsələr də, bu mövqede davam edirlər. əgəgr ayrıca istehsalçı xiyar istehsalının müvəqqəti üstünlüyündən istifadə etməzsə, bunu başqa istehsalçılar edər. Buna görə də bütün istehsalçılar daha çox gəlir gətirən rifahların istehsalına ilkin başlamağa cəhd edirlər, güman edirlər ki, digərləri onlardan ümumiyyətlə bir nümunə götürməzlər, ya da bu tezliklə nümunə götürməzlər. Ə lbəttə, istehsalçılar məlum olmayan yerdən meydana çıxmırlar, istənilən rifahın istehsalı üçün digər rifahın istehsalı dayandırılmalıdır. Daha gəlirli rifaahın istehsalı üçün onlar az gəlirli rifahların istehsalını dayandırırlar. Nəticədə daha defisit məhsulların istehsalıgenişləndirilir və az defisit məhsulların istehsalı azalır. Son nəticədə istehsalçılar müəyyən sahələrdə elə mövqe tutmalıdırlar ki, istənilən rifahın istehsalında gəlirlərin səviyyəsi təxminən eyni olsun. Bunun da nəticəsində lazımlı sahələrin oprimal strukturu meydana çıxır. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|