Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
I FƏS L. QLOBALLAŞMA ŞƏRA T NDƏ QT SAD YYATIN DARƏ ED LMƏS NDƏ NFORMAS YANIN ROLU 1.1. qtisadi informasiya və informasiyada iqtisadiyyatın xarakterizə olunan amillər XX əsrin sonlarından etibarən xüsusi ilə daha geniş vüsət alan qloballaşmanın yaratdıgı şəraiti iqtisadı idarəetməyə və təsərrüfatçılıga olan maraqların inkişafı nöqtəyi-nəzərindən dəyərləndirdikdə alınan ilkin nəticə liberal təsərrüfatçılıq mexanizminin yüksək səmərəliliyə malik olmasının hamılıqla qəbul edilməsidir Bu mexanizmin səmərəliliyini şərtləndirən amillərə aşağıdakılar aiddir: - idarəetmənin bütün səviyyələrində, geniş mənada anlaşılan iqtisadi resursların istifadəsində “qarşılıqlı əvəzləmənin” prioritetliyinin təsbit olunması; - istehsalın beynəlmiləlləşməsinin və iqtisadi fəaliyyətin bütövlükdə virtuallaşmasının dərinləşməsi və adiləşməsi; - iqtisadi inkişafın “avtonomluğunun” kəskin aşağı düşməsi, yəni səmərəli inkişafın kənar təsirlər olmadan mümkünsüzlüyünün və ya çətinliyinin, inkarolunmaz fakta çevrilməsi və s. Qloballaşan dünyanın indiki inkişaf mərhələsinin yuxarıda qeyd edilən qiymətləndirmələrdən hər biri özünəməxsus təzahür formasına malikdir. Ancaq bu spektrlərin genişliyinə müvafiq olaraq müasir dövrdə da hətta olduqca fərqli sosial- ictimai cəmiyyətə, resurslar potensialına və inkişaf səviyyəsınə malık dövlətlərin daha sürətli inkişafa nail olması üçün birgə fəaliyyət istiqamətlərinin mexanizmləri mövcuddur. Belə mexanizmlər dunyanın ümumi inkişaf tempinə paralel olaraq artmaqdadır. Ancaq ekoloji tarazlığın mühafizə olunması, yoxsulluqla mubarizə, siyasi munaqışələrin həlli və s. kimi birgə fəaliyyət sahələri ilə yanaşı, cəmiyyətin informasiyaya olan istəyinin dolğun və adekvat təmin edilməsi vacib məsələlərdən
11
biridir. Sonuncunun əhəmiyyəti və mümkünlüyü bir çox amillərlə, həmçinin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin tam dəqiq dəyərləndirilməsi və bu nöqteyi-nəzərdən insanların dövlətdən və sahıbkarlardan gözləntilərının xarakterının təyin edilməsi, milli iqtısadı qanunvericilıkdə şəffaflığın və hesabatlılığın müvafiq səviyyəsinin təmini və s. ilə şə rtlənır. Fikıimızin daha düzgün çatdırılması üçün axırıncı amilin daha müfəssəl şərhi daha məqsədəuyğun hesab edilir. Qeyd edək ki, qanunverıcilıkdə bir cox müvafiq hüquqı anlayışların olmaması və ya dolaşıq olması, müxtəlif hüquqı normaların aydınlaşmış və digər qanunvericilik aktlarında qeyd olunmuş anlamlardan fərqli kontekstdə təkrarı və s. kimi xüsusıyyətlər ədalətli rəqabət halının pozulmasına gətirib çıxarır. Dünya təcrübəsi aşkar edir ki, iqtisadı qanunvericilıkdə, həmçinin uyğun idarəetmədə hüquqi normaların diskresionluluğu (yəni tənzimlənən prosesin müəyyən məqamlarında icraçıların ışlərində geniş diapozonda seçım hüququ sərbəst- liyinə malık olmaları); yönəldici normalar çoxluğu (bu və ya başqa normanın, özəlliklə qayda və müddətlərın təyin edilməsinin digər qanunvericilik aktlarının sürətlərinin öhdəsınə buraxılması); koollıziyalı (ziddiyyətli) normaların tətbiqi (eyni halda, mahiyyətcə fərqli normaların istifadə olunması), mahıyyətcə digər fəsadlarla yanaşı, idarəetmənin müxtəlıf səviyyələrində ayrı–ayrı iqtisadı proseslər haqqında asimmetrik məlumatlarin yaranmasına səbəb olur. Azərbaycanda isə yuxarıda qeyd etdiklərimizlə yanaşı, iqtisadı qanunvericılık aktlarını xarakterızə edən ən önəmli cəhətlərdən biri, belə demək olarsa,
raitidir. Ümumiyyətlə, ıqtisadiyyatın keçid xarakteri, son zamanlarda bir çox hallarda “əsas təqsirkar” kimi qəbul edilmış olaraq, ıqtisadi idarəetmədə məqsədyönlü və ya şüursuz şəkildə buraxılmış səhvlərin bəraətverici qalxanına çevrilmişdir. qtisadı idarəetmənin və təsərrüfatçılıq mexanizminin mümkün bütün həlqələrində tranzitivlik halının təsırlərinə rast gəlinır. bir çoxhallarda hallarda bunlar öz-özlüyündə obyektiv xarakterə malik olur. Məsələn, iqtisadiyyatın sektorial strukturunun təkamülünün dinamikliyi, 12
iqtisadiyyatın sahə quruluşunun dayanıqlılığının zəifliyi, iqtisadi fəaliyyət sahələrində mənfəətliliyin dəyişməsinin və ona müvafiq olaraq vəsaitlərin və digər iqtisadi resursların sahələrarası axınının sürətlənməsi və s. kimi meyilləri dinamik dəyişmələrin yaratdığı obyektiv meyillər hesab etmək mümkündür. Lakın millı və beynəlxalq təcrübə bir daha sübut edirki, tranzitivliyin doğurduğu şəraitdə qanunvericilikdə və təsərrufatçılıq sahərində arzu olunan aydınlıq və hesabatlılığın yaradılmasına ciddi əngəlləmə halları özünü göstərə bilır. Məsələn, ölkəmizin müstəqilliyi ərzində qəbul edilmiş bütün iqtisadi qanunvericilik aktlarında “keçid müddəaları” ( “keçid dövrü” ) anlayışı qeyd olunmaqla bu normatıv aktların, xüsusılə prinsipial müddəaların tətbiq edilməsində “sərt olmayan eniş” üçün mühit yaradılmışdır. Bu da, özünü qanunvericilik aktlarına, onların təsdiq və qəbulunun ertəsi günündən başlamaq şərtilə “zəruri düzəlişlər” tələb olunmasında göstərir.
şə
olaraq, iqtisadiyyatın tranzitivlik xarakterinin xüsusiyyətlərinə aid edilə biləcək və ölkəmizdə iqtisadiyyatın dövlət idarəetməsi təcrübəsində şəffaflıq və hesabatlılığa çox ciddi zərər vuran mühüm məqamlardan biri hesab olunmalıdır. Qeyd olunan şə rtiliyin mahiyyəti ondadır ki, müvafiq metodologiya və uyğun statistık yanaşma üsulu bir növ planlı idarəetmə dövründən qalan miras kimi də dəyərləndirilə bilər.. Respublikamızda iqtisadi proseslərin “bircinsli” ölçülməsinə və qiymətləndirilməsinə əsas maneələrdən biri iqtisadi hesab uçotun çağdaş durumudur. Bir çox hallarda mərkəzi idarəetmə orqanlarının, ayrı-ayrı ekspert və mütəxəssislərin iqtisadiyyatda baş verən proseslər haqqında fərqli şərhlərinin (bəzi hallarda isə bir – birini inkar edən şərhlərin) əsas səbəblərindən biri, məhz onların “geniş” mənada reprezentativ olmayan, qeyri-adekvat informasiya tutumlu iqtisadi parametrlərə istinad etməsi hesab olunmalıdır. Ancaq onu qeyd etmək zəruridir ki, idarəetmə üzrə partnyorların yuxarıdakı qeyd olunan səbəblərdən nəticə etibarı ilə fərqli informasiyalarla işləməsinin, liberal bazar təsərrüfatçılıq modelinə xas – “informasiyanın asimmetrikliyi” kimi təsvir edilən “bazar fiaskosu” ilə elə də ciddi Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|